Het gebruik van hulsttakken tijdens de advent en de kerstperiode past in een eeuwenoude traditie. Bij de Romeinen was het de gewoonte om tijdens de feesten ter ere van Saturnus wat hulsttwijgen te schenken aan vrienden en familie, als symbool van welgemeende, goede wensen. De Saturnaliën, zo noemden deze feesten, waren de populairste van alle Romeinse feesten en werden gevierd rond 21 december, de dag van de winterzonnewende. Met de opkomst van het Christendom werden deze feesten geleidelijk vervangen door het Christelijke kerstfeest en werd de altijdgroene hulst, met zijn stekelige bladeren en bloedrode bessen, het zinnebeeld voor de doornenkroon van Christus.
Botanisch
Ilex aquifolium of scherpe hulst behoort tot de familie van de aquifoliacea, is inheems in onze streken en komt algemeen voor in Europa en van Noord-Afrika tot Azië. Het is een wintergroene boom die tot 10 meter hoog kan worden. De glanzend, donkergroene blaadjes zijn sterk gegolfd en grof getand met scherpe punten. Ieder jaar vervangt de boom een deel van zijn oude blaadjes door nieuwe jonge bladeren. De plant is tweehuizig en bloeit met witte onopvallende bloemetjes in april – mei. De scherpe hulst heeft een voorkeur voor een iets zurige bodem (dus geen kalk voor de hulst), die niet te droog maar zeker niet te nat is en groeit, als oorspronkelijke bosplant, ook goed in de schaduw. De bladkleuren van de bonte variëteiten zijn echter op een groeiplaats met veel zonlicht veel feller en meer uitgesproken.
Ilex Aquifolium of scherpe hulst
Wat deze plant zo uitzonderlijk maakt, is het feit dat het de enige groenblijvende loofboom is die inheems is in onze streek. Dit is wellicht ook de verklaring voor zijn stekelige bladeren, die in de winterperiode dienden om de boom te beschermen tegen hongerige dieren. De plant verdraagt veel en sterke snoei, in de tuin is hij dan ook meestal terug te vinden als vormgesnoeide struik of halfstam, die jaarlijks in vorm wordt gesnoeid of als ondoordringbare, wintergroene haag. Het snoeien gebeurt het best in de late zomer, omdat laat gevormde scheuten niet meer voldoende kunnen afrijpen en vaak vorstschade oplopen in de winter. Een snoeibeurt kan ook nog in oktober of november. In parken, oudere bossen en op begraafplaatsen kan men hem weleens aantreffen als boom, waar hij in de winterperiode een ware blikvanger is door zijn blijvend groene verschijning.
Bessen
Vaak wordt de hulst aangeplant voor zijn mooie winterbessen. De bessen blijven lang aan de plant zitten, omdat de vogels de bessen pas smakelijk vinden nadat ze zijn zacht geworden door de vrieskou. De scherpe hulst en ook de meeste andere hulstsoorten zijn tweehuizige planten. Dit houdt in dat er zowel mannelijke als vrouwelijke planten bestaan. Het zijn enkel de vrouwelijke planten die bessen dragen, maar er is wel een mannelijk exemplaar in de buurt nodig voor de bestuiving. Wilt u een besdragende scherpe hulst, koop dan in de winterperiode een plant die al bessen draagt, zo bent u zeker dat het een vrouwelijke plant is.
Hulst in de tuin
Door selectie en kruisingen zijn kwekers erin geslaagd om een hele reeks cultivars te kweken van de scherpe hulst. Dit leverde onder andere een aantal zelfbestuivende (eenhuizige) rassen op. Dit zijn hulsten die geen bestuiver nodig hebben om bessen te dragen. Goede zelfbestuivende selecties zijn: Ilex a. ‘Alaska’, die bovendien ook bijzonder winterhard is, Ilex a. ‘Pyramidalis’, een sterke, rechtop groeiende plant met eivormige, donkergroene blaadjes met en zonder stekels en Ilex a. ‘J.C. van Tol’ met glanzend, donkergroen blaadjes zonder stekels en veel grote, oranjerode bessen. Er zijn ook heel wat bontbladige varianten verkrijgbaar, al dan niet zelfbestuivend, met geel- of witgerande bladeren. Vernoemenswaardig is ook Ilex a. “Bacciflava” die de tuineigenaar in het najaar verrast met gele bessen.
De rest van de familie…
Binnen de hulstfamilie komen ongeveer 400 soorten voor waarvan de meeste vanwege hun exotische afkomst bij ons niet winterhard zijn. Door kruising van een Ilex opaca, een niet zo mooie maar zeer winterharde Amerikaanse hulstsoort met een Japanse hulstsoort, ontstonden de Ilex X meserveae hybriden. Deze hybriden, vanwege hun blauwachtige loof ook wel blauwe hulsten genoemd, hebben een trage, compacte groeiwijze en zijn zeer winterhard. Voor een goede besdracht dient men steeds een mannelijk en één of meerdere vrouwelijke planten aan te planten. Goede selecties zijn onder andere ‘Blue Prince’, Blue Princess’ en ‘Blue Angel’.
Een hulstsoort die momenteel sterk in de belangstelling staat is Ilex crenata, een echt buitenbeentje binnen het hulstassortiment. Met zijn eivormige, ondiep getande, kleine blaadjes lijkt hij heel sterk op Buxus. Ongesnoeid groeit deze plant uit tot een hoogte van ongeveer 3 m en dragen de vrouwelijke exemplaren in de winter kleine zwarte besjes. Hij wordt momenteel geprezen als de ideale vervanger voor buxus. Nog meer geschikt hiervoor is de variëteit ‘Convexa’, met een meer gedrongen groeiwijze en kleine, bolle blaadjes. De laatste jaren zijn er nog heel wat selecties op de markt gekomen met afwijkende bladkleuren (van donkergroen tot bont) en een nog compactere groeiwijze.
Een andere merkwaardige verschijning is de Ilex verticilllata, een bladverliezende soort die vrij lange rechtopgaande takken maakt tot 2,5 m hoog. Deze soort ontleent zijn waarde vooral aan de prachtige vermiljoenkleurige bessen die massaal aan de kalende twijgen van de vrouwelijke planten verschijnen in oktober en november. Een voorwaarde is wel dat er een mannelijk exemplaar in de buurt staat. Deze soort verlangt een humusrijke, vochthoudende bodem.
Planttip
Het duurt lang voordat hulstplanten goed doorwortelen in de bodem. Plant daarom beter een jong exemplaar. Zorg ervoor dat de plantkluit niet beschadigd raakt tijdens het planten en geef ze het eerste jaar na het planten regelmatig water in drogere periodes. Zet de plant op een zorgvuldig uitgekozen plaats, want oudere exemplaren verplanten lukt moeilijk omdat ze zo slecht opnieuw inwortelen. Op een goede plaats geplant is de hulst een heel dankbare plant die in allerlei vormen kan gesnoeid worden. Ze is geschikt als ondoordringbare haagplant en kan in grotere tuinen of parken een echte blikvanger worden als wintergroene boom. Bovendien voorziet hij ons elk jaar van het nodige groen en van bessen voor het maken van een mooie kerstkrans.
G.B.
