voedingsgewoontes
Zuivel blijft een belangrijke voedingscategorie voor de Belg. Op een gemiddelde dag in de tweede helft van 2023 consumeerde 73% van de Belgen een zuivelproduct. De plantaardige alternatieven van zuivel hebben daarentegen een dagpenetratie van 16%. En binnen het thuisverbruik neemt zuivel een volumeaandeel in van 91%, tegenover 9% voor de plantaardige alternatieven. Deze verhouding bleef de afgelopen 7 jaar stabiel (figuur 1).
Dit blijkt uit de aankoopgegevens verzameld door het CPS GfK bij 6.000 Belgische huishoudens en uit de Consumptietracker van VLAM uitgevoerd door iVox bij 3.680 Belgen tussen 18 en 75 jaar.
Hoge inflatie
De totale voedings- en huishoudbestedingen (FMCG) stegen in 2023 met 9%. De voedingsinflatie bedroeg vorig jaar echter 13%, wat dus betekent dat de FMCG-markt (fast moving consumer goods of veel verkochte consumentengoederen, zoals onder meer voeding) in verhouding met de inflatie daalde. Om de hoge voedingsinflatie te verzachten, kochten de huishoudens minder in volume en kozen ze voor meer budgetvriendelijke alternatieven (downtrading). Dat verklaart het succes van private labels en hard discount (Aldi en Lidl) en dit heeft er ook mee voor gezorgd dat de aankoopfrequentie in 2023 gestegen is na een jarenlange daling. Gezinnen zijn meer gaan uitkijken welke producten waar het meest voordelig zijn in plaats van alles op 1 plaats te kopen.
Naast de hoge inflatie zorgt ook het stijgende verbruik buitenshuis voor extra druk op de FMCG-markt. In 2014 waren nog 74% van de geconsumeerde warme maaltijden in België zelfbereide maaltijden, maar dit percentage zit in dalende lijn. Corona zorgde even voor een opleving, doordat het verbruik buitenshuis toen beperkingen kende, maar daarna zette de dalende trend zich voort.
In 2022 kwamen de zelfbereide warme maaltijden uit op een aandeel van 71% en in 2023 was dit nog slechts 68%. De afgehaalde en thuis geleverde warme maaltijden en de kant-en-klare maaltijden zitten daarentegen in de lift en kwamen in 2023 uit op aandelen van respectievelijk 11% en 9%, komende van 7% en 6% in 2014. De warme maaltijden buitenshuis kennen na de coronacrisis een moeilijker herstel. In 2014 waren die maaltijden goed voor 13% van de warme maaltijden, in 2023 voor 12%.
Op een gemiddelde dag in de periode juli tot december 2023 at 73% van de Belgen tussen 18 en 75 jaar minstens 1 zuivelproduct, met de ochtend als belangrijkste consumptiemoment. Eén op de 3 Belgen at op meerdere momenten doorheen die dag zuivel. De dagpenetratie voor de plantaardige alternatieven voor zuivel ligt een stuk lager: op een gemiddelde dag consumeerde 16% van de Belgen een plantaardig alternatief. 84% van die 16% consumeerde diezelfde dag ook een zuivelproduct.
Zuivelproducten worden vooral thuis geconsumeerd: 80% van de keren dat er tussen juli en december 2023 zuivel gegeten werd en 63% van de keren dat er zuivel gedronken werd, was dit thuis. Binnen de zuivelcategorie noteren we wel verschillen in consumptieplaatsen. Boter, yoghurt en melk zijn zuivelproducten die in verhouding vaker thuis geconsumeerd worden, terwijl ijs, room en gearomatiseerde melk (bijvoorbeeld chocomelk) in verhouding regelmatiger buitenshuis geconsumeerd worden.
Thuisverbruik staat licht onder druk
De bestedingen aan zuivelproducten stegen in België in 2023 met 14%. Deze stijging is voor een groot deel toe te wijzen aan de hoge inflatie (19% bij zuivel). Die hoge inflatie heeft ervoor gezorgd dat Belgen binnen zuivel op zoek gingen naar meer budgetvriendelijke producten. Daarnaast noteerden we een lichte daling in volume met 1% tot 77,7 kg/l per capita. Ook op langere termijn (in vergelijking met 2016) merken we een lichte daling in volume (-4%) en een stijging in besteding (+31%).
Ook het thuisverbruik van de plantaardige alternatieven is op langere termijn dalend in volume (-6% ten opzichte van 2016). 2023 was wel een iets beter jaar, met een volumestijging van 1% tot 8,0 kg/l per capita. Ten opzichte van het thuisverbruik voor zuivel bedroeg het volumeaandeel van de plantaardige alternatieven 9,3% in 2023. Dit volumeaandeel bleef de voorbije jaren relatief stabiel (figuur 1). Het volumeaandeel van zuivel is het hoogst bij gezinnen met kinderen uit de lagere sociale groepen (92,1%) en in Wallonië (92,6%) en het laagste bij jonge alleenstaanden (87,6%) en in Vlaanderen (89,5%).
Weinig verschuiving aankoopkanalen
Meer dan de helft van het volume zuivelproducten wordt aangekocht in grotere supermarkten. Het volumeaandeel van hard discount bleef de voorbije jaren schommelen rond 30%. Binnen zuivel kent hard discount dus niet de groei die we wel zien binnen de totale voedingsmarkt. E-commerce won aan belang tijdens de coronacrisis, maar het aandeel van e-commerce blijft sinds 2021 hangen op 3%. De buurtsupermarkten kenden een minder goed 2023.
Kaas, room en ijs presteerden het best
Bijna de helft (49%) van het aangekochte zuivelvolume is melk, daarna volgen kaas (15%) en yoghurt (12%). Het volumeaandeel van melk is wel dalend, net als dat van boter en verse witte kaas, en dit ten voordele van kaas, room en ijs. In bestedingen is kaas de belangrijkste productgroep, met een omzetaandeel van 47%. Melk heeft in de zuivelbestedingen een aandeel van 16%.
Na een daling tussen 2016 en 2022 met 4%, daalde het thuisverbruik van melk in 2023 met 3% tot 38,4 l per persoon (figuur 2). Door een sterke stijging van de gemiddelde prijs, noteerden we wel een stijging in besteding. 70% van het melkvolume is halfvolle melk, 20% volle melk en 12% magere melk, met volle melk dat aandeel wint. Naast witte melk is ook het thuisverbruik van karnemelk en van gearomatiseerde melk dalend. Bij drinkyoghurt en gefermenteerde melk en melkdrinks is er daarentegen sprake van een stabilisatie.
Kaasverbruik stagneert
Na een stijging van 4% tussen 2016 en 2022 stagneerde het thuisverbruik van kaas in 2023 op 11,9 kg per capita (figuur 3). Door een stijging van de gemiddelde prijs met 15% steeg ook de besteding met 15%. Kazen met harde korst nemen 63% van het volume in, tegenover 9% voor kazen met halfharde korsten en 28% voor zachte kazen. Zachte kazen winnen de laatste jaren terrein, terwijl de kazen met een halfharde korst onder druk staan. 64% van de kazen wordt gekocht onder private label (winkelmerk) en dit aandeel is nog groeiend.
13% van het gekochte kaasvolume is Belgische kaas en dit aandeel is dalend. Belgische kazen zijn populairder in Vlaanderen en bij gepensioneerden en hebben een groter volumeaandeel binnen de kazen met halfharde korst, binnen de merkkazen en bij buurtsupermarkten en speciaalzaken.
Bij yoghurt noteren we in 2023 terug een stijging, na een dalende tendens de voorbije jaren. We klokten in 2023 af op een thuisverbruik van 9,7 l per persoon. Binnen yoghurt blijft natuuryoghurt aandeel winnen. Verder noteren we een stijgend thuisverbruik voor ijs tot 4,8 l per capita, een stabilisatie voor room op 2,1 l per capita en dalingen bij verse witte kaas (tot 2,4 kg per capita), boter (tot 1,4 kg per capita) en verse desserts (tot 3,6 l per capita).
