Startpagina Melkvee

Tweelingen, een geschenk of een vloek?

Tweelingdrachten komen de laatste jaren steeds vaker voor bij koeien. De gevaren bij meerlingdrachten zijn echter talrijk. Een tweeling is dus niet altijd een zegen.

Leestijd : 6 min

Bij de gevaren zien we onder meer een verhoogd risico dat dieren in het eerste trimester van de dracht aborteren. Na een tweelingdracht duurt het ook langer voor koeien opnieuw drachtig worden en ze produceren minder melk in vergelijking met koeien die slechts één kalf hebben gedragen.

Hoe ontstaan tweelingdrachten?

Afhankelijk van het ras komen tweelingen bij runderen bij 1 tot 9% van de drachten voor. Net als bij mensen kunnen tweelingen bij koeien eeneiig of twee-eiig zijn. Slechts 5% van alle tweelingdrachten is eeneiig. De meeste tweelingen zijn dus twee-eiig, met andere woorden, ze ontstaan bij gelijktijdige ovulatie van 2 eicellen, die na bevruchting 2 embryo’s vormen. Meestal ontwikkelen ze zich in 2 hoorns van de baarmoeder, wat zorgt voor een hogere overlevingskans. Bij het rund versmelten aangrenzende chorionmembranen, dit zijn de omhullende vliezen van het embryo. In veel gevallen zijn er ook vasculaire verbindingen. Dit verklaart waarom beide foetussen meestal samen sterven.

Tweelingdrachten geven tot 7 keer meer kans op een abortus.
Tweelingdrachten geven tot 7 keer meer kans op een abortus. - Foto: Barbara Beci

De dubbele ovulatie is dus de belangrijkste oorzaak van tweelingen bij koeien. Bij hoogproductief melkvee verwacht men een dubbele ovulatie bij 20% van de koeien in de tweede lactatie en bij 25% van de koeien in een latere lactatie. Genetica, hoeveelheid geproduceerde melk, dieet, seizoen en de aanwezigheid van ovariële cysten lijken hierbij de grootste rol te spelen. Vooral in Amerika, maar ook in sommige Europese landen, is het populair om koeien te insemineren met behulp van hormonale synchronisatieprotocollen waarbij het niet nodig is om de tocht te observeren. Dit procedé is bekend als de fixed-time artifical insemination . Bij verschillende van deze protocollen zijn hogere percentages tweelingdrachten vastgesteld.

In de zomer worden er meer tweelingen verwekt dan in andere seizoenen. Daarom is het aan te bevelen om embryotransfer in de zomermaanden in te zetten. Op deze manier vermindert het percentage tweelingen en wordt tegelijkertijd het succes van de voortplanting niet beïnvloed.

Een aanvullende logische verklaring voor de toename van het percentage tweelingdrachten in de voorbije jaren, is de verbeterde verzorging van koeien. Voeding en welzijn zijn verbeterd, met als gevolg dat koeien minder vaak aborteren en dat ze minder tweelingen verliezen voor de kalving.

‘Free Martin-syndroom’ of ‘kwenen’

Tweelingdracht vormt ook een risico voor de foetus zelf. De geboorte moet zorgvuldig worden begeleid, omdat het percentage doodgeboren kalveren bij een tweelingdracht enorm toeneemt. Het lichaamsgewicht van pasgeboren tweelingkalveren is over het algemeen lager.

Een specifiek probleem zijn tweelingen van verschillend geslacht, waarbij de ene foetus mannelijk is en de andere vrouwelijk. In de baarmoeder delen tweelingen grotendeels de bloedcirculatie. De bloedverbinding tussen de 2 foetussen komt al tot stand vóór de 45ste dag van de dracht. Tijdens de embryonale ontwikkeling ontstaan de testikels vóór de eierstokken. Op deze manier remt de mannelijke foetus via hormonale blootstelling de ontwikkeling van de vrouwelijke geslachtsorganen bij de vrouwelijke foetus. De vaars zal in 80-97% van de gevallen steriel of onvruchtbaar zijn. In de volksmond staan ze bekend als ‘kwenen’.

Snelle identificatie

In zeldzame gevallen sterft een tweelingstiertje in de baarmoeder af. Dan is het dus mogelijk om slechts één kalf te krijgen, dat toch een kween is. Het is belangrijk om deze dieren zo snel mogelijk te identificeren, omdat ze door hun onvruchtbaarheid sterke economische verliezen met zich meebrengen. In het verleden moesten boeren wachten tot de leeftijd van 12-15 maanden om via een veterinair gynaecologisch onderzoek vast te stellen dat de vaars steriel was. Meestal zien de uitwendige voortplantingsorganen er immers relatief normaal uit. Soms zien we een kleine, sterk behaarde vulva en een grote clitoris. Steriele vaarzen hebben een typische korte vagina. Tegelijkertijd wordt de cervix meestal niet gevonden tijdens een rectaal onderzoek. Bij een normale vaars tot 30 dagen oud is de lengte van de vagina 13-15 cm, maar bij een steriele vaars is dit slechts 5-8 cm. Tegenwoordig kan men onmiddellijk na de geboorte bij een vaars een genetische test laten uitvoeren om de aanwezigheid van een mannelijk Y-chromosoom op te sporen. Anderzijds zijn ook hormonale testen mogelijk, om een aspecifiek lage concentratie van progesteron en oestradiol te onderzoeken.

Bij vleesrassen vormen kwenen meestal een minder groot probleem. De dieren kunnen gewoon gehouden worden tot aan de slacht. Ze zijn qua spiermassa niet zo verschillend van andere vaarzen. Bij melkkoeien vormen kwenen uiteraard een groot probleem, omdat drachtigheid absoluut noodzakelijk is voor melkproductie. Daarbij komt nog dat vetgemeste hoogproductieve melkveevaarzen niet veel waard zijn bij de slacht.

Negatieve effecten op de moeder

Tweelingen hebben negatieve effecten op de overlevingskans van de moeder bij de partus. De dracht is korter en er zijn meer doodgeboorten. Daarnaast komen zowel de melkproductie als de toekomstige vruchtbaarheid vaak in het gedrang. Tweelingdrachten geven tot 7 keer meer kans op een abortus. Economisch vormen koeien waarvan de dracht is bevestigd maar een tweeling dragen en later aborteren, een bijzonder groot probleem. Op deze manier gaat er veel geld verloren.

Snelle diagnose noodzakelijk

Het is wenselijk om een tweelingdracht zo snel mogelijk te diagnosticeren. Dit wordt vaak gedaan met behulp van transrectaal echografisch onderzoek.

De diagnose van een tweeling door transrectaal echografisch onderzoek.
De diagnose van een tweeling door transrectaal echografisch onderzoek. - Foto: Barbara Beci

Hiervoor is het belangrijk om melkkoeien tijdig te controleren op dracht. De diagnose van een tweeling is veel gemakkelijker en nauwkeuriger tot een leeftijd van 3 maanden, dan later. Het wordt aanbevolen om koeien opnieuw te onderzoeken als er tweelingen worden gevonden. Het is niet ongebruikelijk dat een koe met een tweelingdracht één foetus verliest. Dit zien we bij 11-28% van de drachten. Het diagnosticeren van een tweeling is belangrijk, omdat dergelijke koeien ongeveer een week minder dragen dan koeien met één kalf. Tegelijkertijd moeten deze koeien extra worden voorbereid op een nieuwe lactatie.

Het is noodzakelijk om de conditie en de minerale status van het dier goed op te volgen. De voorbije jaren is er veel onderzoek gedaan naar hoe hormoontherapie kan worden ingezet om te voorkomen dat een koe een abortus krijgt. De reden voor het verlies van de foetus is vaak een te laag niveau van het hormoon progesteron. Men onderzoekt al jaren of intravaginale progesteronimplantaten na inseminatie zouden helpen om de dracht in stand te houden. De gevonden resultaten tot nu toe laten niet toe om een algemene aanbeveling te geven.

Men zou er ook voor kunnen kiezen om één foetus in een tweelingdracht te verwijderen. Dit doen we al jaren standaard bij merries en ook bij teven wordt het regelmatig gedaan. Zo’n ingreep is echter niet zo eenvoudig bij runderen. De reden is dat bijvoorbeeld bij paarden de 2 foetussen onafhankelijk van elkaar in de baarmoeder bewegen. Bij runderen zijn ze meestal met elkaar verbonden via gemeenschappelijke bloedcirculatie. Dit is de belangrijkste reden waarom vaak beide embryo's sterven. Er zijn al veel methoden uitgeprobeerd, zoals het fysieke doodnijpen van de embryo's, aspiratie van het embryo, therapie van het ‘geel lichaam’ op de eierstok. De resultaten zijn niet bijzonder goed, en bestaat er een groot risico op spontane abortus van beide foetussen. Vooral bij vaarzen besluiten fokkers vaker om de dracht helemaal af te breken en om opnieuw te beginnen.

Invloed voeding en genetica

Voeding heeft een indirecte invloed op het aantal tweelingdrachten op de boerderij. Zoals eerder vermeld is bij runderen de belangrijkste reden voor tweelingen de dubbele ovulatie. Dit gebeurt vaker aan het begin van de lactatie bij dieren die een hoge melkproductie en tegelijkertijd een negatieve energiebalans hebben. Een goed uitgebalanceerd rantsoen is dus belangrijk. Of seleniumsupplementen of toevoeging van vetten aan de voeding effect hebben op het percentage tweelingdrachten, werd nooit aangetoond.

Genetica speelt echter een veel belangrijkere rol dan het management. De toekomst ligt in het genetisch testen van het vee op de kans op tweelingdrachten. Hierbij is het belangrijk om rekening te houden met de genetica van koeien én stieren. Er zijn echter ook nadelen of ongewenste effecten. Genen voor melkgift, dagelijkse drogestofopname en dubbele ovulatie overlappen elkaar waarschijnlijk. Op deze manier kunnen we het aantal tweelingen mogelijk niet verminderen zonder invloed uit te oefenen op de melkproductie.

Zijn tweelingen een voordeel bij vleesrassen?

Bij vleesrassen willen fokkers soms een tweeling omdat het hun jaarinkomen kan verdubbelen. De fokkosten zijn lager en de totale opbrengst van gespeende kalveren is hoger. Hier is echter vooral het beheer van de boerderij van cruciaal belang. Veehouders moeten absoluut bij de geboorte aanwezig zijn, want de kans op complicaties tijdens de partus ligt bijna 50% hoger.

Het percentage doodgeboorten ligt 16% hoger bij tweelingen en het geboortegewicht is lager, waardoor ze minder goed bestand zijn tegen erg lage omgevingstemperaturen dan kalveren met een normaal geboortegewicht. Moeders stoten soms één kalf af. Dit moet natuurlijk snel opgemerkt worden om gepast te kunnen ingrijpen. Complicaties na een keizersnede nemen drastisch toe bij Belgisch witblauw vleesvee. Daarom zijn tweelingdrachten bij dit ras zeker ongewenst.

De meeste veehouders, zowel in de zuivel- als in de vleesproductie, geven de voorkeur aan één kalf boven een tweeling. Meestal is het sop de kool niet waard!

Barbara Beci, UGent

Lees ook in Melkvee

Meer artikelen bekijken