Cristal, een pils met lokale ingrediënten

Bier is een typisch Belgisch product, maar toch is het niet noodzakelijk met Belgische ingrediënten samengesteld. Met Cristal probeert Alken-Maes daar al enkele jaren verandering in de brengen. “In 2015 zijn we begonnen met het contacteren van landbouwers die voor ons hop of gerst wilden telen”, legt Ellen Mertens, meester-brouwer bij Alken-Maes, uit. “In 2020 hebben we ons eerste testveld met brouwersgerst gezaaid. In juli 2021 werd dat geoogst, wat ervoor zorgde dat in 2022 in 1 op 10 Cristal-pintjes Belgische gerst zat.”

Steeds meer interesse bij landbouwers

Met de oogst van vorig jaar, afkomstig van zo’n 300 ha en 49 landbouwers, hoopt Ellen dit jaar 1 op 3 pintjes met Belgische gerst te brouwen. “De interesse vanuit de landbouwers zelf groeit heel erg, merken we. We krijgen spontane vragen om deel te nemen aan ons project, en dat kunnen we natuurlijk alleen maar toejuichen. Momenteel telen we in 3 regio’s brouwgerst. Dat zijn de gebieden rond Heist-op-den-berg, Riemst en Wallonië.”

Limburgse landbouwer én brouwer bij Alken-Maes, Dieter Duchateau, teelde in 2020 het eerste testveld met brouwgerst voor Cristal. Hij was er meteen zeer tevreden over en teelt nu zo’n 5 ha brouwgerst.

“Ik ben Teamleader Brewing & Filtration bij Alken-Maes en natuurlijk wisten ze daar dat ik thuis een boerderij heb. Ik kreeg de kans om als eerste de winter- en zomergerst te testen en heb dat dan ook gedaan”, vertelt Dieter. “Zo konden we nagaan of brouwgerst goed zou gedijen op Limburgse grond. Die is immers nogal vettig en rijk, terwijl brouwgerst graag arme zandgrond heeft. In maart 2021 hebben we dan voor het eerst een kleine ha zomergerst ingezaaid en daar hebben we een mooie opbrengst van gehad. Toen zijn we meer boeren beginnen benaderen.

Brouwgerst is geen nieuwe teelt in België, maar het was vroeger niet interessant en werd een beetje vergeten. De opbrengst was laag, maar vandaag is de opbrengst zeker gelijk aan die van voedergerst. De gerstrassen zijn tegenover vroeger fel verbeterd. De gerst kan goed tegen droogte, wat de afgelopen jaren zeker in ons voordeel heeft gespeeld. De overstromingen in 2021 zorgden wel voor een slechte oogst. Brouwgerst is ook gemakkelijk te combineren met mijn andere teelten, zoals aardappelen en witloof. De eiwitvraag van brouwgerst is ook zeer laag, waardoor het minder stikstofbemesting nodig heeft.

Dat we deze brouwgerst lokaal kunnen afzetten, past goed binnen de visie van ons bedrijf. Wij doen namelijk met al onze producten ook aan korteketenverkoop. We plaatsten daarvoor 2 automaten met appelen, peren, aardappelen, stroop en appelsap. In de zomer verkopen we ook kersen en aardbeien. We vinden het heel waardevol om lokaal te verkopen en we zijn blij dat we dat in samenwerking met Cristal ook met gerst kunnen verwezenlijken.”

Streven naar 50% lokale gerst

“Steeds meer collega-boeren van Dieter geraken geïnteresseerd in de teelt”, pikt Ellen Mertens in. “Iets meer dan 70 boeren gaven aan dit jaar te willen meewerken. In maart wordt de nieuwe zomergerst ingezaaid, en dan zullen we juist weten over hoeveel ha we dit jaar spreken.

Wie weet is volgend jaar 50% van de Cristal-pintjes gebrouwen met lokale gerst, en dat is ook het doel dat we vooropgesteld hebben. Omdat Cristal op grote schaal gebrouwen wordt, kunnen we niet het risico nemen om te vertrouwen op de oogst uit één klein land om naar 100% lokale gerst te gaan. Dan zijn we te afhankelijk van het weer. Een deel zal dus steeds uit het buitenland blijven komen.

Onze gerst komt voornamelijk uit Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Scandinavië. We zijn met de oorlog tussen Rusland en Oekraïne dus gespaard gebleven van tekorten, en daar zijn we zeer blij om. Toch hebben wij zeker ook de impact gevoeld van alle prijsstijgingen die daaruit volgden, zoals voor energie, gas, brandstof, verpakkingen en glas. Zo’n prijsstijging had ik in mijn carrière nog niet meegemaakt. Het voordeel van zo’n crisis is wel dat innovatie weer een stapje hoger op de agenda komt.”

Samenwerking met Arvesta

Arvesta speelt een rol zowel voor als na de oogst. Zo test Arvesta meer dan 100 graanvariëteiten uit om er de goede brouwgerst uit te kiezen. De landbouwer wordt bij de teelt bijgestaan door experten van Sanac. Zo is onder andere bemesting een heel belangrijk aspect om correct uit te voeren, omwille van het eiwitgehalte.

Na het dorsen verkoopt de landbouwer de oogst aan Arvesta, die het dan doorverkoopt aan Alken-Maes. De oogst wordt ingezameld via de Aveve-graanhandels en via partners van Arvesta. Na de oogst volgt een analyse om de kwaliteit van de brouwgerst te bepalen. De belangrijkste criteria daarbij zijn een hoog zetmeelgehalte in combinatie met een laag eiwitgehalte. Zetmeel is nodig voor de suikers, die zich tijdens het brouwproces omzetten in alcohol en koolzuurgas. Het lage eiwitgehalte moet ervoor zorgen dat het bier niet te troebel wordt.

“Dat testen vraagt natuurlijk heel veel tijd”, legt Ellen uit. “Voor gerst geven landbouwers de voorkeur aan zomergerst, maar hopboeren blijken in België meer rendement te halen uit wintergerst. Onze hopboeren gebruiken zo’n 5-6 variëteiten en ons bier mag natuurlijk niet veranderen. Dat vraagt veel werk en zo leren we steeds bij.”

De graantriage gebeurt in het Henegouwse Pecq. Dan gaat het naar Mouterij Albert, onderdeel van Alken-Maes, in Puurs-Sint-Amands. De laatste stap is de Cristal-brouwerij in Alken, waar de mout, samen met water, gist en hop in de brouwketels een pilsbier wordt.

Ook Belgische hop

“De eerste focus van Cristal was om te telen met Belgische hop”, vertelt Ellen. “Al in 2021 werd het Cristal-bier met 50% Belgische hop gebrouwen, die afkomstig is van boeren uit Poperingen en Komen. Ondertussen bevat Cristal al 60-70% Belgische hop.

Cristal startte begin 2021 een langetermijnsamenwerking met hophoeve ’t Hoppecruyt in West-Vlaanderen. ‘ t Hoppecruyt is in 2018 gestart met een innovatie, waardoor de hop ultravers is wanneer die toekomt in de brouwerij. Dit is een groot verschil met hop die uit landen als bijvoorbeeld Duitsland of Tsjechië komt.

Bij ’t Hoppecruyt werd namelijk een manier gevonden om de hopbellen binnen de 24 uur na de pluk te pelletiseren. In het buitenland worden die hopbellen eerst in grote balen geperst en naderhand pas gepelletiseerd. Bij ‘t Hoppecruyt gebeurt dat pelletiseren onmiddellijk bij de pluk, wat ervoor zorgt dat er veel verser gewerkt wordt en dat er ook meer hoparoma’s behouden blijven. Dat resulteert in een beter rendement. Betere kwaliteit kunnen we ook niet hebben, dat is ongezien. ’t Hoppecruyt heeft daar dan ook een innovatieprijs mee gewonnen.”

Meer bieren met lokale producten

Alken-Maes produceert niet enkel Cristal met lokale producten. Ook hun kriekbier Mort Subite bevat krieken uit Sint-Truiden van de variëteiten Kelleris en Gorsem. Die geven de perfecte balans tussen fris, zuur en zoet. Die gaan met pit en al het brouwproces in. Vorig jaar ging het om 45 ton krieken. Ook de Stassen-ciders van Alken-Maes bevatten appelen vanuit Wallonië. De Affligem Tripel bevat hop die geoogst is vlakbij de Abdij van Affligem, en verder verklapte Ellen ons dat een overschot van de Belgische gerst ook wel eens in hun pilsbier Maes kan belanden.

Duurzaam bedrijf

Als kers op de taart zet Alken-Maes ook in op duurzaamheid. “Onze brouwerij in Alken werkt voor 100% op groene stroom via 6500 zonnepanelen (goed voor 12% van de totale elektriciteitsbehoefte) en 2 windmolens. Verder streven we ernaar om onze productie CO2-neutraal te maken tegen 2030. Stiekem willen we daar zelfs nog wat jaren af halen. Vooral de mouterij zal daar een groot aandeel in hebben, omdat die veel thermische energie gebruikt om de gerst te drogen. Daar zit zo’n 70-80% van onze ecologische voetafdruk. Hoe we dat gaan aanpakken, zullen we later dit jaar bekendmaken.

Verder streven we ernaar om tegen 2030 de 3,7l water die we nu nodig hebben voor het produceren van 1 l bier, te verminderen naar 2,9 l water. Ook de verpakkingen willen we duurzamer maken. We hebben dus nog veel mooie toekomstplannen met onze brouwerij die we zo snel mogelijk willen waarmaken”, aldus Ellen.

Ontstaan Cristal

Cristal is een pilsbier dat in mei 1928 werd gestart door Jozef Indekeu te Meeuwen. Het bier wordt vandaag in de Limburgse brouwerij te Alken gebrouwen. Op het moment van de stichting van Cristal waren vele Belgische brouwers nog niet in staat om bier van lage gisting te produceren, waardoor het product als revolutionair onthaald werd. Jozef Indekeu en zijn brouwersfamilie lagen hiermee aan de basis van de Belgische pilsproductie. Het merk groeide uit tot de bekendste pils van Limburg, maar wordt ook ver daarbuiten gedistribueerd. In 1989 kreeg de brouwerij in Londen de Gouden Medaille (Monde Selection) voor kwaliteit.

De brouwerij van Alken behoort sinds 1988 tot de Belgische brouwerijgroep Alken-Maes. Sinds 2008 maakt Alken-Maes dan weer deel uit van de brouwerijgroep Heineken. Het productiecentrum in Alken produceert niet enkel Cristal, maar concentreert zich ook op het brouwen van het andere pilsbier Maes, van Desperados, Hapkin en van de abdijbieren Affligem en Grimbergen. De site beschikt over moderne installaties om bier van lage gisting te brouwen, te gisten en te lageren. Bovendien is hij uitgerust met moderne bottelapparatuur voor flessen en vaten.

Sanne Nuyts