Opinie: Eigen eiwit eerst!

In het najaar 2023 kwam er in sneltempo een energiecrisis op ons af. De boodschap was duidelijk voor Europa, namelijk zoveel mogelijk LNG-gas aankopen, onder andere in de Verenigde Staten, en meteen nog sneller overschakelen op hernieuwbare energie.

Intussen is het zonneklaar dat Europa er straks alleen voor komt te staan om onze eigen defensie te organiseren en te financieren. Meteen is het ook hoog tijd om onze Europese voedselautonomie onder de loep te nemen. Er zijn vele redenen om ook qua voedselautonomie een stevig tandje bij te steken.

We denken hierbij meteen aan eiwithoudende gewassen, waarvoor we anno 2025 voor meer dan 60% afhankelijk zijn van import uit het (verre) buitenland. Rekening houdend met mogelijke aankomende handelsoorlogen, wordt het koffiedik kijken vanwaar we ons eiwit zullen importeren en tegen welke prijs. Komt daarbij nog de steeds intenser wordende klimaatproblematiek en we weten wat ons te doen staat: we moeten ons eiwit zelf produceren. Eigen eiwit eerst dus!!

Meer dan 1.000 euro premie per hectare voor eiwitproductie

Een rendabele teelt van eiwithoudende gewassen is in ons Noordwest-Europees klimaat momenteel niet eenvoudig. Veldbonen (als winter- en als zomergewas) en in tweede instantie gele erwten hebben vandaag het grootste potentieel. Deze teelten staan echter nog onvoldoende op eigen benen. Daarom heeft de Vlaamse overheid een premie voorzien van 600 euro/ha voor deze teelten. Dit geldt ook voor soja. Dit is een zeer verstandige en goede maatregel, maar net niet genoeg om de boeren met een gerust hart over de ‘eiwitstreep’ te trekken.

Om landbouwers in Vlaanderen warm te maken voor een doorgedreven teelt van eiwithoudende gewassen, is een premie van meer dan 1.000 euro/ha nodig. Het verdubbelen van de bestaande premie lijkt mij op dit ogenblik noodzakelijk en we zouden dit moeten kunnen aanhouden tot 2030. Nadien kan deze premie geleidelijk verlaagd worden, gezien dan langzaamaan ook steeds betere genetica beschikbaar zal zijn. Hoogproductieve genetica komt er immers pas als het areaal groot genoeg is of wordt.

Premieswitch naar milieuvriendelijke eiwitteelt

Is een premie van 1.000 à 1.200 euro/ha wel betaalbaar, zou men zich kunnen afvragen? Ik meen van wel. Vandaag worden stevige premies voorzien voor diverse ecomaatregelen en agromilieuklimaatmaatregelen. De meest bekende premie is deze voor faunabraak, een premie van 1.500 euro/ha.

Ecomaatregelen en agromilieuklimaatmaatregelen betreffen evenwel een areaal dat minstens het tienvoudige is dan dat van eiwithoudende gewassen. Het heroriënteren van een klein gedeelte van het budget van ecologische maatregelen naar supplementaire steun voor de teelt van eiwitgewassen is dus niet uit de lucht gegrepen. Bovendien is dit ook een win-win voor bodem en natuur.

Eiwithoudende gewassen behoren tot de vlinderbloemigen. Dit zijn teelten die nagenoeg geen stikstof behoeven en die bovendien kunnen geteeld worden met een beperkte input van gewasbeschermingsmiddelen. Als het over voorjaarszaai gaat (bijvoorbeeld gele erwten) gaat het over gewassen die amper 4 maanden op het veld staan. Bovendien laten veldbonen, en ook erwten, toe om nadien eender welke groenbedekker te zaaien, wat op zich ook milieuvriendelijk is en de biodiversiteit vooruithelpt. Beide teelten zijn dus mogelijk in 1 groeiseizoen.

Is er voldoende afzet voor eiwit en eiwithoudende gewassen?

Ja die is er zeker. Vooreerst kan een groot gedeelte van de eiwithoudende gewassen door de veehouder gebruikt worden op het eigen bedrijf. Veldbonen zijn daar een duidelijk voorbeeld van. In Vlaanderen, maar vooral in Nederland, is dat het geval. Bij onze noorderburen zien we immers dat heel wat polderboeren veldbonen telen voor veehouders die hun bedrijf meestal op zandgronden hebben.

Daarnaast is er de veevoederindustrie die vandaag gigantische hoeveelheden soja importeert uit het buitenland en die soms ingewikkelde maatregelen moet nemen om ggo-vrije soja te kunnen garanderen in Vlaanderen (en bij uitbreiding in Europa).

Ten slotte zijn er recente investeringen gedaan om een goede en directe afzet te verzekeren van gele erwten, dit door verdere verwerking tot eiwitpoeder voor de voedingsindustrie en voor veevoeders. En deze speelt in op de vraag naar economisch en ecologisch duurzaam eiwit. Afzet is dus geen probleem, vandaag niet en morgen ook niet.

Vlaanderen als genetische eiwitbron: komt er ook Vlaamse soja?

In Vlaanderen zijn trouwens 2 bedrijven actief in de plantenveredeling naar betere eiwithoudende gewassen. Het gaat met name over soja en gele erwten. Voor soja in de praktijk is het in ons land nog even geduld oefenen, maar eerder vroeg dan laat, is het zover.

Algemeen neemt de interesse naar plantaardig eiwit van eigen bodem in onze voeding toe. Ook dit is een gezonde evolutie. Veredelaars oriënteren dan ook steeds meer rassen richting humane voeding. Ook hier is echter de eerste jaren een extra steun nodig.

Conclusie

Na een heuse energiecrisis en een stevige defensiecrisis, kunnen we maar best anticiperen op een eiwitcrisis. Voedselautonomie op eigen bodem treedt daarbij op de voorgrond. Door de premie van 600 euro/ha voor eiwithoudende gewassen quasi te verdubbelen naar 1.000 à 1.200 euro/ha slaan we in Vlaanderen meteen 3 vliegen in één klap. Ten eerste helpen we mee aan de eiwitvoorziening en de voedselautonomie. Ten tweede ontwikkelt er zich een nieuwe eiwitketen. En ten derde gaan we door met duurzame voedselproductie op een gezonde bodem.

Het is hoog tijd om voedselzekerheid en voedselveiligheid in Europa en in Vlaanderen met elkaar te combineren. En dat wordt wel even schakelen. Het feit dat EU-commissievoorzitter Ursula von der Leyen aangeeft te dereguleren, kan hierbij alvast helpen. Enkel met een pragmatische Europese Unie is dit immers mogelijk. Zo niet zijn de overheden van de lidstaten of deelstaten aan handen en voeten gebonden om de juiste richting te kiezen.

Marc Ballekens (PCLT)