Tuur Vandeweyer, expert regeneratieve landbouw: “Niet topopbrengsten, maar de winst telt”

Wie een blik werpt op de toekomst van de Vlaamse landbouw, kan de dag van vandaag niet om agro-ecologie heen. Dit landbouwsysteem, waarbij kringlopen gesloten worden en bodemgezondheid de basis is, wint steeds meer terrein.

Expert Tuur Vandeweyer begeleidt landbouwers die hiermee aan de slag willen gaan en deelt met ons zijn visie op de landbouw van morgen.

Van fytoverkoper tot expert agro-ecologie. Vanwaar die koerswijziging?

Ik ben van nature iemand die alles in vraag stelt, tot grote ergernis van mijn leerkrachten op school. Ik begon te merken dat bepaalde producten die ik verkocht, denk maar aan ureaseremmers, na enkele jaren een erg nefast effect hadden op de bodemgezondheid. Het voelde niet goed om hierin verder te gaan en ik ben me gaan verdiepen in een andere manier van boeren, die meer in lijn ligt met hoe de natuur werkt. Gabe Brown en Elaine Ingham waren, en zijn nog steeds, een grote bron van inspiratie. Ik raad iedereen aan om hun verhaal eens te ontdekken in boeken of op YouTube. Ook grote landbouwbedrijven in het buitenland die agro-ecologische principes toepassen en toch goed draaien, deden me beseffen dat het ook anders kan.

Regeneratief werken

Wat is voor jou de definitie van agro-ecologie?

Agro-ecologisch of regeneratief werken wil zeggen dat je zoveel mogelijk met de natuur werkt, maar toch nog vooral aan landbouw doet. Je doet wat de natuur zou doen, maar dan in een landbouwjasje. We zijn vergeten dat we onderdeel zijn van de natuur, we zijn niet de baas. Niet-kerende grondbewerking is de absolute basis, maar je kan veel verder gaan. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en kunstmest beperken of zelfs schrappen, is een van de mogelijkheden. Daarin ga je zover als je zelf wil en volledig op je eigen tempo. Tot slot is er ook het kringloopverhaal, waarin vee en kwaliteitsvolle mest deel uitmaken van een gezond landbouwbedrijf en optimaal bodemleven. Het uiteindelijke doel moet zijn om van je bodem een gezond, zelfvoorzienend ecosysteem te maken dat geen inputs meer nodig heeft.

Hoe werkt dat dan in de praktijk? Minder ploegen is nog iets heel anders dan stoppen met gewasbeschermingsmiddelen.

Absoluut. We zien dat het laaghangend fruit plukken, zoals niet meer ploegen of 30 eenheden stikstof minder toedienen, voor heel wat landbouwers geen probleem is. Wil je verder gaan, dan moet dit stap voor stap. Je kan niet van de ene op de andere dag stoppen met chemische bemesting. Je moet eerst overschakelen op alternatieven, zoals NPK (nitraat-fosfor-kali), bladvoeding, aminozuren, compostthee… Een systeem zonder inputs is de laatste stap en dan ben je snel 10 jaar verder. Je bodem moet de kans krijgen om zich hieraan aan te passen. Heel wat landbouwers blijven ergens in een tussenfase hangen, waarbij de bodem niet verder kan verbeteren omdat externe inputs het bodemleven tegenwerken. Daarmee bedoel ik niet dat het een alles-of-nietsverhaal is, integendeel. Agro-ecologie is geen label of lastenboek, dus je bent vrij als landbouwer in hoever je wilt gaan.

Agro-ecologie is geen label of lastenboek, dus je bent vrij in hoever je wilt gaan

Praktijkervaring op eigen bedrijf

Je hebt zelf een landbouwbedrijf. Werk jij dan volledig zonder gewasbescherming of kunstmest?

Samen met mijn vrouw Stephanie heb ik een gemengd bedrijf met 90 ha akkerbouw. We telen granen, hennep, erwten, durumtarwe, gras… allemaal zonder gewasbeschermingsmiddelen. We behalen een mooie opbrengst, maar breken geen records. Dat hoeft ook niet, want geen inputs betekent dat je werkt aan zeer lage kosten. Aan het einde van de rit hou je dus, ook zonder recordopbrengsten, een goed saldo over. Landbouwers en adviseurs zijn vaak enorm gefocust op zoveel mogelijk tonnen halen, maar het is wat je ervan overhoudt dat telt. Daarnaast tonen studies dat de nutritionele waarde van voedsel dat met minder kunstmest en gewasbescherming is geteeld, veel hoger ligt. Ik geloof dat we, door kwaliteitsvollere producten te telen en te eten, onze gezondheid sterk kunnen verbeteren.

Veehouderij speelt een belangrijke rol in de agro-ecologische visie, maar de link tussen akkerbouw en vee is in Vlaanderen vaak doorgeknipt.

Het is een controversiële uitspraak, maar grondgebonden landbouw zou al die problemen kunnen oplossen. Daarmee wil ik niet zeggen dat er geen pure veehouderij of pure akkerbouwbedrijven meer mogen zijn, maar wel dat bedrijven met verschillende expertise moeten samenwerken om de kringloop rond te maken. Dat gaat veel verder dan enkel mestafzet. We moeten zorgen voor kwalitatieve mest en het liefst ook voor variatie in de mestsoorten. Een varkens-, rundvee- en pluimveehouder die samen met een akkerbouwer in een ‘slicing pie’ samenwerking zitten, lijkt me de sleutel tot vooruitgang. Iedereen wordt beloond naargelang zijn inbreng. Zo blijf je als landbouwer baas én creëer je een verdienmodel.

Hebben koolstofcredits toekomst?

Systemen met koolstofcredits schieten als paddenstoelen uit de grond. Zie je hier een toekomst in?

Dat is vandaag geen fair verhaal. In veel gevallen gaat het om greenwashing van grote industriële bedrijven, die een landbouwer betalen om een heel klein deeltje van hun CO2-uitstoot te compenseren. Anderzijds zou je naïef zijn als landbouwer om dat verdienmodel te laten liggen. Dat wil niet zeggen dat koolstof creëren in de bodem geen meerwaarde is. Het is een traag proces om koolstof op te bouwen, maar het is wel de basis voor een gezonde bodem.

Struikelblokken voorkomen

Wat is de meerwaarde van een adviseur voor landbouwers die de agro-ecologische weg willen opgaan?

Je kan als landbouwer perfect zelf met ‘trial and error ‘de agro-ecologische weg opgaan, maar begeleiding maakt het wel makkelijker. We kunnen een bedrijf een spiegel voorhouden en praktische tips geven. Ik heb al een 70-tal landbouwers begeleid en eigenlijk is het de bedoeling dat ze me na verloop van tijd niet meer nodig hebben. Het is fijn als mensen je mening vragen, maar nog beter als landbouwers het zelfvertrouwen en de ervaring hebben opgebouwd om problemen op te lossen en te experimenteren.

Wat is het grootste struikelblok voor de bedrijven die je begeleidt?

Je komt altijd op een punt waarop er veel motivatie en arbeid nodig zijn om door te zetten. Compostthee maken bijvoorbeeld kan tijdrovend zijn, dan is het soms verleidelijk om snel even te gaan sproeien. Je komt in een spreidstand tussen conventioneel en regeneratief boeren en als je die te lang volhoudt, werken beide systemen elkaar tegen. Dat is beter dan niets doen, maar het kan je ervan weerhouden om verdere stappen in de goede richting te zetten.

Generatiekloof en beleidsimpact

Merk je een andere mentaliteit bij de jongere generatie landbouwers?

Vaak zie je dat de zoon de vader overtuigt, maar ik heb even goed gepensioneerde boeren die plots de ommezwaai willen maken. Ook het onderwijs komt stilaan in beweging. Er zijn leerkrachten die me vragen om in de klas uitleg te komen geven, zodat ze er zelf ook van kunnen leren. Stilaan verleggen we stenen en worden landbouwers getriggerd om te kijken welke aanpassingen kunnen werken op hun bedrijf.

Zorgt het beleid nog voor te veel barrières?

In het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) zitten zowel goede als minder goede elementen. Ik vind dat het over het algemeen niet de juiste praktijken stimuleert. Anderzijds is het een goede zaak dat precisielandbouw aangemoedigd wordt, want ook dat speelt een rol in agro-ecologie. Iets als boerderijcompost wordt door het beleid dan weer zo nodeloos moeilijk gemaakt dat het onmogelijk is om ermee aan de slag te gaan. Iets dat zo natuurlijk is van oorsprong, moet je niet gaan overreguleren, dat slaat nergens op.

Heel wat landbouwers en beleidsmakers kijken naar pocketvergisters of Renure om het mestoverschot op te lossen. Zie jij hier kansen in?

Dit zijn technieken die proberen op te lossen wat er is scheefgegroeid, zonder aan de basis te werken. Ze zorgen ervoor dat er geen koolstof meer in de mest te vinden is. Dat kan toch niet de weg vooruit zijn? We moeten net zorgen voor kwaliteitsvolle mest, rijk aan nutriënten, en voor koolstof om de bodem te verbeteren. Dat is gewoon gezond boerenverstand.

Nele Kempeneers (Pennenvrucht)