Bouwen aan een hennepketen

Jos van “Eigen Kweek” had het nog zo slecht niet gezien. Cannabis gedijt zeer goed in onze contreien. Alleen, waarom zou je voor de kweek van illegale drugs gaan? Met de juiste rassen kan je met de zaden of de vezels terecht bij voerbedrijven, textielfabrikanten, producenten van bouwmateriaal of zelfs fijnproevers.

Al netwerkend...

De teelt lijkt veelbelovend, nu moet alles op punt worden gesteld, ook de keten. Een echte hennepketen bestaat tot op de dag van vandaag niet in Vlaanderen. "Tijdens een vorig project stelden we interesse vast in de teelt, maar vraag en aanbod vinden elkaar niet", weet onderzoeker Evelien Lambrecht van de Universiteit Gent (UGent), vakgroep landbouweconomie. “Wij helpen hen om tot elkaar te komen.”

Samen met de eenheid Landbouw en Maatschappij (L&M) van het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO) bogen ze zich over de vraag hoe slim te innoveren in de landbouw door optimaal te netwerken. Daarin kadert dit project, dat zich naast hennep ook op miscanthus richt. “Wij hebben de nodige expertise in analyse en management van netwerken en ketens”, vervolgt mevrouw Lambrecht.

...naar een keten

Het IWT nam 90  % van de projectkosten op zich. De partners Proefcentrum Groenten (PCG), ILVO Plant, Boerenbond, Delmotte Agriculture BVBA, Versele Laga en GrowAbric leverden de overige 10  %. Doel is om eind september met een boekje vol praktische tips, tools en handige instrumenten op de proppen te komen. Het online platform www.hennepketen.be is alvast operationeel.

Hoeveel hennep wordt er geteeld in Vlaanderen? Vorig jaar was dit 67,57 ha, een verdrievoudiging t.o.v. 2013. Dat is echter peanuts vergeleken met de bijna 400 ha die Wallonië rijk is. Daar staan ze een pak verder. Op 23 september opent de eerste hennepverwerkende fabriek BE.hemp haar deuren in Marloie. Die werd gebouwd door de coöperatie BelChanvre, waar ook enkele Vlaamse telers bij aangesloten zijn. In Vlaanderen zijn Boerenbond, het Algemeen Boerensyndicaat (ABS) en het Vlasverbond een brancheorganisatie op poten aan het zetten.

Industriële hennep

“Belgische landbouwers kweken industriële hennep voor twee doelen: de zaden en de vezels”, legt Veronique De Mey van Inagro uit. De zaden vinden afzet in voeding van mens en dier, terwijl de vezels grondstof leveren voor non-foodtoepassingen. “De zaai van ‘dubbeldoelhennep’ gebeurt best in april of mei, oogst half september. De zaden worden dan gedorst, terwijl de stengels blijven staan. Net als bij vlas moeten ze roten. Pas in oktober worden ook de vezels geoogst. Twee werkgangen dus.”

Enkel de stengel oogsten is eenvoudiger. Vergelijkbaar met vlas bestaat de stengel van hennep uit scheven, vezels en een holle kern. Het gewas komt echter hoger, waardoor oogsten met een vlasmachine niet mogelijk is. “Tenzij we het groeiseizoen gevoelig verkorten, zoals bij ‘babyhennep’ (zaai half juli), of het gewas laten overwinteren (’winterhennep’, zaai half augustus). Oogsten met de vlasmachine levert dan propere, parallelle vezels op, geschikt voor textiel”, weet mevrouw De Mey.

Hennepteelt

De late zaai schept bovendien mogelijkheden voor hennep als tweede vrucht, bijvoorbeeld na vroege aardappelen of erwten. Ondernemer Jeroen Delmotte, van Delmotte Agriculture BVBA, ziet net daar mogelijkheden voor de West-Vlaamse groentetelers. Hij experimenteert nu vier jaar met industriële hennep op het veld, en onderzoekt al sinds zijn studies het marktpotentieel ervan. “Onderzoekers kijken toch met een andere mentaliteit naar de teelt. Ik wil weten of ze rendabel is of niet, alles in beschouwing genomen: pacht, voorteelt, subsidie ...”

Jeroen licht zijn werkwijze toe: “Eerst wordt er geploegd. Zaaien gebeurt met conventionele zaaimachines, 2 cm in de grond. Voor de oogst gebruik ik geen dorser met een rotor, maar een schudder, zoals een tarwedorser. Zo doen ze het al jaren in Frankrijk en Wallonië.” Wanneer de zaden geoogst worden bevatten ze nog zo’n 25 à 30  % vocht. Dat moet worden teruggebracht naar 12  %.

Dubbeldoel

Op het eerste veld zaaide hij pas eind juni de dubbeldoelvariëteit Finola (zo’n 10 EUR/kg) in, aan een dichtheid van 25 kg/ha. “Normaal zou je daar een saldo van 1.500 kg droog zaad per hectare moeten kunnen halen, wat rendabel is als hoofdteelt vergeleken met tarwe. Dit jaar heb ik de grond niet kunnen fijnleggen en pas laat kunnen zaaien door het slechte weer, en is de zandleembodem verslempt.” Het gevolg is een overwoekerd veld. “‘t Is nog altijd ‘t weer die ‘t bepaalt”, zegt hij gelaten.

Chemische onkruidbestrijding is geen optie, omdat hennep er zelf aan bezwijkt. Nochtans bewijzen de twee andere velden van Jeroen dat onkruid geen probleem hoeft te zijn. “Hennep komt dicht genoeg op om het onkruid te onderdrukken.”

Vezelhennep

Naast het veld met Finola legde Jeroen later op het jaar nog twee velden aan. Hiervoor gebruikte hij Felina en Uso-31, met een kostprijs van 6 EUR/kg, dat hij zaaide aan 80 kg/h. Beide velden staan er uitbundig groen en proper bij. Het veld dat hij inzaaide op 15 juli komt boven de schouders uit, dat van 7 augustus reikt bijna tot de knie. “Het is een plant die krachtig groeit, en voluit gebruik maakt van de zon”, vertelt Jeroen.

Hij heeft er goede hoop op dat de zaden nog zullen afrijpen door de warme nazomer, ook al plande hij enkel de vezels te oogsten. Kempzaden verkrijgen uit hennep als tweede vrucht, na raaigras bijvoorbeeld, zou de rendabiliteit voor telers gevoelig verhogen. “Ik probeer vanalles uit, we zien wel. Er zijn nog zoveel vragen die we ons stellen. Je moet er een markt in zoeken”, klinkt het bezield bij de jonge ondernemer.

Waar is het goed voor?

Jeroen zelf vindt afzet voor zijn henneplemen als strooisel voor hobbydieren. Eén van de andere aanwezigen, Peter De Rycke, wil hennepolie voor menselijke consumptie deel laten uitmaken van het Migino-assortiment. “Maar om te worden gebruikt voor fijne oliën moeten de zaden goed kunnen doorrijpen, en daar is zon voor nodig”, waarschuwt hij.

Gepelde zaden smaken ook heerlijk op slaatjes, schijnt het, en in Nederland wordt heilzame cannabidiol-olie en thee gewonnen uit de bloemen. Ook daar is niets roesverwekkends aan, maar voorlopig is dat in België nog niet toegelaten. Een andere veelbelovende groep toepassingen zijn constructiematerialen. Uit de scheven worden kalkhennep en spaanplaten vervaardigd, uit de vezels performant isolatiemateriaal.

Textiel

De studietrip hield halt bij linnenwever Libeco, die ook produceert met hennep als alternatief voor vlas. “De ruwere vezel is steviger, en de consument is vragende partij”, verklaart CEO Raymond Libeert. “Dit is een lokaal familiebedrijf. Wij zijn de vijfde generatie die vlaslinnen weeft. Daardoor hebben we een innige band met de plaatselijke landbouwers. Wij beschouwen die lokale productie als een meerwaarde.”

Er is echter geen stabiele aanvoer van hennep uit Europa. “Op dit moment kopen we hennep aan in China. Dat zouden we liever anders zien. We betalen tussen de 30 en de 40  % meer voor hennep dan voor vlas. Als hennep hier aan het prijsniveau van vlas geteeld zou kunnen worden is er zeker een toekomst voor”, laat de CEO zich ontvallen. “In China gebeurt veel met de hand. Als we het hier willen doen, zullen we meer moeten automatiseren.”

Ook verderop in de keten moeten er aanpassingen gebeuren. “Vandaag zijn er bij alle spinnerijen proeven aan de gang om te zien of het technisch haalbaar is. Zo niet, zullen we er zeker oplossingen voor vinden. Hennep is net zoals vlas een bastvezel. Niet evident om mee te werken, maar we hebben er jarenlang ervaring mee. Wat wij hier doen is een echte specialiteit. Dit is een moeilijk vak”, besluit de heer Libeert.

Vogelvoer

Ten slotte bezocht het leger geïnteresseerden zaadverwerker Versele - Laga. "Het zaad van hennep - wij noemen het kempzaad - is bijzonder rijk aan omega-3-vetzuren en vitamine E. Dat maakt het een uitstekende toevoeging aan vogelvoer", vertelt dr. Patrick Ghysels, dierenarts bij het voederbedrijf. “Vogels vinden het erg lekker, en het stimuleert de paringsdrift.” Jeroen Delmotte maakte eerder al de opmerking dat vogels zich graag tegoed doen aan het afrijpende zaad op het veld.

“We hebben jaarlijks zo’n 1.600 ton kempzaad nodig”, vervolgt dr. Ghysels. “Dat nemen we af van een Franse coöperatie. Vorig jaar was het kempzaad schaars, en kon het Franse contract maar in 45  % van onze behoefte voorzien. De rest hebben we moeten bijkopen in China, waar toch meer risico’s aan verbonden zijn.” De firma uit Deinze kijkt dan ook uit naar aanbod uit de eigen streek. “1.600 ton, dat komt overeen met ongeveer 1.000 ha. We willen direct afnemen, met plezier, als prijs en kwaliteit een beetje overeenkomen natuurlijk.”

Hennep voor beginners

Eén van de geïnteresseerden is aanwezig op de studiedag om de start van zijn eigen landbouwbedrijf voor te bereiden. “Mijn broer en ik willen de teelt van aardappelen combineren met iets anders. Het moet de grond proper houden, en zo weinig mogelijk werk vragen.” Dat er geen sproeistoffen nodig zijn voor hennep is een voordeel, omdat de broers overwegen om bio te gaan. Verder vinden ze het belangrijk om zo weinig mogelijk druk op de grond uit te oefenen, en zo weinig mogelijk te ploegen.

Veronique De Mey meldde in het begin van de studiedag nog dat henneptelers aangeven dat het gewas de bodem luchtig maakt, wat de vervolgteelt voordelen biedt. Hennep is voor de broers dus een veelbelovende teelt. Dat er in Vlaanderen, naast de standaard vergroeningsmaatregelen, ook een ‘subsidie teelt vezelvlas/vezelhennep met verminderde bemesting’ bestaat, met een jaarlijkse vergoeding van 140 EUR/ha voor hennep bij een vijfjarig contract, is ook mooi meegenomen. Eén zorg blijft echter: Hoe hou je, naast de vogels, ook de hippies uit je veld?

Meer informatie vindt u in de Inagrobrochure ‘De vezelteelt van vlas en hennep’, via inagro.be en doorklikken naar ‘publicaties’, en op www.hennepketen.be.

D.C.