“Het is onze taak om de aardappelteelt winstgevend te houden, ondanks MAP 7”

D e job is verrassend veelzijdig, steekt Christophe Vermeulen alvast van wal. Begin 2021 werd hij de nieuwe CEO van Belgapom, de federatie van de aardappelhandelaars en -verwerkers. Hij wist het toen nog niet, maar Romain Cools schoof hem letterlijk de hete aardappel door. “Het lijkt erop dat sinds ik begonnen ben, de landbouwsector de ene na de andere crisis meemaakt. Ik moet zeggen dat de job uitdagend is op die manier, maar ik wens de sector wel rustigere wateren toe.”

En het contact met Romain Cools? Dat blijft behouden. Eenmaal een hart voor de sector, altijd een hart voor de sector. En dat geldt ook voor Christophe Vermeulen. Als spreekbuis voor Belgapom liet hij zich al kennen in De zevende dag , maar ook voor Landbouwleven maakt hij graag tijd voor een diepte-interview.

LBL: “De landbouw heeft wel wat media-aandacht gekregen dit jaar.”

CV: “Inderdaad. Een voorbeeld hiervan is de zonnebloemoliecrisis, want dat had ook een direct invloed op de consument. Als er iets gebeurt dat betrekking heeft op de consument of de supermarkt, dan is daar veel media-aandacht voor. Jammer genoeg is dat niet zo als er iets gebeurt op een boerenveld. Daar ben ik voor een deel woordvoerder van. Maar het grootste deel van mijn werk is in gesprek gaan met landbouworganisaties en andere belangenorganisaties, met de politiek, met de academische wereld… om de belangen en de noden van de sector ter sprake te brengen. Daarnaast werken we heel goed samen met Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (VLAM), ter promotie van onze landbouwproducten.

Het internationale aspect is een minder groot deel van mijn job. Veel van de bedrijven die Belgapom vertegenwoordigt, zijn wereldspelers geworden en die trekken wel hun plan. Toch volgen we met Belgapom intensief de beurzenprogramma’s die VLAM trekt.”

Hebt u nog specifieke plannen met Belgapom?

Ja, we gaan verhuizen van Berlare naar Merelbeke, naar het Guldensporenpark. Zo zijn we meer bereikbaar, en kunnen we onze dienstverlening verbeteren. Het is ook een betere uitvalsbasis tussen West-Vlaanderen en Brussel, waardoor we tijd besparen. We zijn heel veel onderweg om onder andere te netwerken. Als we iets uit corona hebben geleerd, is het dat het heel belangrijk is om elkaar in levenden lijve te ontmoeten.

Samenwerken voor meer rendabiliteit

U zei in ons vorig interview dat u mensen wil verbinden, en dat u wil samenwerken voor de sector. Is dat dit jaar gelukt?

Ik denk dat we als organisatie heel erg openstaan voor input, en dat we altijd op constructieve wijze proberen mee te denken. Ik wil daar de nadruk op leggen, omdat het meer en meer duidelijk wordt dat door de nieuwe Europese wetgeving, maar ook door de wetgeving in België in de voedings- en landbouwsector, oude tegenstellingen in belangen tussen de schakels in de keten minder belangrijk zijn dan de noodzaak om samen te werken. We zien veel bereidheid van landbouworganisaties. Samen proberen we de violen gelijk te stemmen en samen te werken aan een oplossing en die zo naar de politiek te brengen. Soms gebeurt dat proactief. Als voorbeeld neem ik MAP 7: dat is een dossier dat als een zwaard van Damocles boven de sector hangt. De communicatie van de boerenorganisaties met de politiek verloopt vrij stroef, terwijl we gelijklopende belangen hebben. We willen een gezond landbouwlandschap, en dat is een noodzakelijke voorwaarde voor elke speler in het agrovoedingscomplex. Je kan het daarom niet maken dat de landbouwer, die in het begin van de keten staat, geen geld verdient en geen toekomstperspectief heeft.

Dat de aardappelteelt winstgevend is, is dus een prioritair doel.

Een van onze prioriteiten is inderdaad dat het nog interessant en winstgevend is om aardappelen te kweken als landbouwer. Als er nog veel van die crisisjaren komen, met extreme droogte en met minder opbrengsten... We moeten nog zien dat het sop de kool nog waard is voor iedereen. De aardappelteelt is voor heel veel landbouwers een van de meest saldomatige teelten geweest van de laatste 15 jaar. Dat willen we ook zo houden.

Hoogstwaarschijnlijk zijn dit jaar de opbrengsten lager door de droogte. Hoe wordt dit opgelost?

Over het algemeen zijn de opbrengsten zo'n 17% lager. Er zijn tussen en in de regio's wel heel wat verschillen. Bij al onze leden is er bereidwilligheid om tot een akkoord te komen met al de telers, maar dat zal contract per contract worden bekeken. We moeten ons wel aanpassen aan de nieuwe klimatologische realiteit, met de daarbij horende extremen. We moeten daar als sector en keten op voorbereid zijn, qua wetgeving, maar ook teelttechnisch. We zijn de eerste partner om na te denken hoe we droge periodes zoals die van dit jaar op een constructieve en gezonde manier kunnen overbruggen, hoe we onze landbouwers kunnen voorbereiden.

Almaar strengere eisen

Dat moet je wel doen terwijl de eisen naar milieu toe almaar strenger worden.

Het hart van de aardappel- en vollegrondsgroenteteelt is net ook de regio waar de waterkwaliteit het slechtste is en waar de meeste problemen zijn. Als de politiek beslist wat je nog mag doen in die regio, zal dat niet alleen gevolgen hebben voor de landbouwers, maar zeker ook voor de verwerkers en handelaars. En… we hebben het areaal nodig.

Dan gooit het nieuwe MAP 7 wel roet in het eten…

We weten al een hele tijd dat het nieuwe MAP er zat aan te komen en hadden, na contact met het kabinet Omgeving eerder dit jaar, al vlug door dat men een serieuze bom wilde lossen. Dat de eerste voorstellen vanuit de overheid zó ver zouden gaan, dat heeft echter zelfs ons verrast. Als je de verschillende maatregelen naast elkaar legt, komt het erop neer dat we in Vlaanderen zo’n 75% van het areaal voor bewaaraardappelen zouden verliezen. Sommige groenteteelten zoals schorseneren, prei, kolen… worden zelfs bijna onmogelijk. Het stuit me enorm tegen de borst dat men er zo met de botte bijl is doorgegaan. Wij begrijpen volkomen dat de waterkwaliteit te wensen overlaat en dat deze moet worden verbeterd. Daarvoor is echter een maatwerkaanpak nodig en alleszins geen beleid waarbij niet enkel de landbouwer zijn teelten en zijn vrije teeltkeuze verliest, maar dat ook een bloeiende voedingsindustrie in gevaar wordt gebracht. Het gaat om tientallen bedrijven, duizenden werknemers en een enorme welvaartscreatie, waarvan ik niet begrijp dat er zo licht werd overgegaan. Gelukkig is er de bereidheid om aan tafel te gaan zitten met álle actoren binnen de keten en met de bevoegde minister(s). De openingszet was geen topper, maar ik hoop dat de constructieve geest bij alle partijen aanwezig is om samen toch grote stappen vooruit te zetten. Dat gebeurt dan in een tijd waarin iedereen en dus ook onze sector moet leren leven met de kostenstijgingen. Tegelijkertijd stijgt de vraag in België en de rest van de wereld.

Belang aardappel stijgt nog

Die stijgende vraag is goed nieuws, toch?

De aardappel blijft een van onze kroonjuwelen. Het is een gezond product in een wereld die er steeds meer van wil. In België wordt de aardappel ook nog gesmaakt, ook al zit de consumptie in een algemene dalende lijn. Toch werden er in de eerste helft van 2022 weer veel meer aardappelen gegeten. Daaronder rekent men ook de friet. We zetten ook nog heel wat campagnes op om de aardappel te promoten, zoals de ‘Week van de Friet’. We zetten ook in op de promotie van de aardappelen bij jongeren.

Stijgt de verwerking nog steeds?

Ja. We merken dat na de coronapandemie de investeringen opnieuw gestegen zijn en dat de afzetmarkten erin meegaan. We hebben ons afgestemd op de wereldwijde heropleving van de economie, dus de aardappelverwerking doet het goed.

Zijn er nog groeimarkten in de wereld voor aardappel, zoals Afrika?

We exporteren naar zo'n 160 landen op dit moment. Europa blijft het belangrijkste gebied wat dat betreft. Qua nieuwe afzetmarkten heeft Afrika potentieel. Onze bedrijven exporteren al naar daar. Als je alleen al naar de bevolking van Nigeria, is dat absoluut zeker een mogelijke groeimarkt, maar ik weet niet in hoeverre de aardappel past in hun cultuur en dieet. En we weten niet of ze nog meer willen invoeren vanuit België of of ze meer lokaal willen telen. Wat betreft productie, is Polen aan het opkomen, maar ze zijn nog niet zo productief als wij. Het zou kunnen dat Denemarken nog in belang zal toenemen. We zullen zien wat de klimaatverandering teweegbrengt. Het is koffiedik kijken natuurlijk. Voorlopig zit de productie in België nog goed. We hebben nog altijd heel veel knowhow, heel goede grond en een redelijk klimaat. Je moet echter in het achterhoofd houden dat dat binnen een bepaalde tijd wel kan veranderen.

Heel wat uitdagingen

Is het geen nadeel voor Europa dat CIPC niet meer gebruikt mag worden in Europa, maar nog wel in Amerika?

Inderdaad, onze landbouwers moeten investeren in alternatieve middelen. In de VS is dat veel minder nodig. Op lange termijn gaat ons dat wel voorsprong geven. Dan kan het zijn dat de Amerikanen profiteren van onze knowhow. Op dit moment hebben we economische gezien een 'remmende voorsprong', Europa zet hierop in met de Green Deal. We moeten ons echter wel bewust zijn van onze strategische positie binnen de wereld, en mogen onze concurrentiepositie niet ten grabbel gooien. Europa wil het lichtend voorbeeld zijn, maar we zitten wel in een wereld waarin de concurrentie bikkelhard is en waarin spelers als Amerika en China daar minder rekening mee houden. We kunnen wel terugvallen op de markt van 450 miljoen consumenten in de EU, maar we zijn geen eiland.

Wat zijn de grootste kosten voor de verwerking?

Vroeger waren de aardappelen de grootste kosten, nu is dat energie. De verwerkingsindustrie merkte de kostenstijging dus zeker. De CO2, die gebruikt wordt in de verwerkingsindustrie, is op 1 jaar tijd maal 30 gegaan qua prijs. Veel toeleveranciers die papier, karton, folie... leveren, worden op hun beurt ook geconfronteerd met hogere prijzen voor hun grondstoffen en hun energie. Dat wordt allemaal doorgerekend. Tussen januari 2021 en september 2022 was er bovendien een gemiddelde stijging van 220% voor elektriciteit en van 260% voor gas. Voor sommige bedrijven is dat moeilijk, andere bedrijven zijn daar beter op voorbereid. Zo zijn er bedrijven die werken met eigen biogas van eigen afvalmateriaal zoals aardappelschillen. Maar niet alles kan op biogas. Bij het stomen onder hoge druk blijft er aardgas nodig.

Sinds u startte met uw job heeft de landbouw en dus ook de aardappelteelt wel wat uitdagingen gekend.

Inderdaad. Aan het einde van corona moest de wereldeconomie weer op gang komen, en toen was er sprake van een toeleveringscrisis. Heel de toeleveringsketen in de wereld was verstoord en vertraagd. Hierbovenop kwam het euvel aan het Suez-kanaal, waardoor de toeleveringsketen nog meer vertraagde. In combinatie met de stijging van de vraag naar grondstoffen, zorgde dit al voor een kostenstijging van heel veel grondstoffen. Erna kwam dan nog een natte zomer, waardoor er veel sprake was van holheid in aardappelen. Uiteindelijk hebben de bedrijven, en zeker de grote verwerkers, dit zeer goed kunnen oplossen. Bijna alles kon verwerkt worden. Dit jaar was er sprake van veel droogte en iets eerder brak de crisis in Oekraïne uit. Dit had de energiecrisis als gevolg, maar ook de toelevering van zonnebloemolie kwam in het gedrang. Deze olie is in de verwerking van aardappelen nodig om te bakken. Dat kwam bovenop de verhoogde prijs van de grondstoffen. Die kostenstijgingen hadden bij alle handelaars, verwerkers, boeren... een impact.

Naar een volgende crisis?

Hoe ziet u de prijzen nog evolueren?

De prijzen zijn nu wereldwijd eindelijk aan het zakken, net als de prijzen voor energie. De zonnebloemoliecrisis zal echter nog wat voort blijven duren. De oogst voor volgend jaar, maar ook voor dit jaar, zal niet geweldig zijn door de oorlog en klimatologische omstandigheden. Gelukkig kon de sector hier heel flexibel op reageren en heeft de federale overheid zijn best gedaan. Naar de consument toe in de supermarkt werd goed gecommuniceerd over de crisis. Het grootste probleem is dat de prijs van de alternatieven bakoliën, zoals koolzaadolie of geraffineerde palmolie, ook enorm gestegen was omdat de vraag hiervan stijgt. Algemeen gezien zit je met een kostenstijging van 70%, wat heel veel is op een jaar tijd, terwijl de verkoopprijs maar met 20 tot 25% is gestegen. 50% moet dus door de bedrijven worden betaald.

Zal de loonstijging in januari ook voor problemen zorgen?

De volgende uitdaging die ons te wachten staat, is inderdaad de stijging van de lonen door de indexering in januari. Dit jaar was er een stijging van 3,6%, in januari 2023 komt er een stijging van 10,5% en we verwachten voor januari 2024 nog eens een stijging van 5,6%, volgens de laatste cijfers van FOD Economie. Tussen januari 2021 en januari 2024 zal er sprake zijn van een loonsverhoging tussen 18 en 20%. Dat is gigantisch veel. Men moet zich ervan bewust zijn dat bedrijven dat moeten doorrekenen. En daar lopen we in het ketenoverleg nog steeds tegen een muur met de vertegenwoordigers van de supermarkten. Er is een nieuwe wetgeving tegen oneerlijke handelspraktijken die in de voedingssector is doorgevoerd, en er is nieuwe wetgeving in de nieuwe economische wetgeving: de B2B-wet. Hierdoor worden de zwakkere partners beschermd. Dat zal hopelijk helpen. In het algemeen is het echter heel moeilijk om klokkenluider te zijn voor bepaalde bedrijven, aangezien er niet veel supermarkten zijn waaraan je kan leveren.

Met andere woorden: de supermarkten hebben een machtspositie.

Die supermarkten kunnen doorgaan met een andere partner als het niet loopt zoals ze willen. Dan is het aan de federaties, zoals Belgapom en Fevia, om de politiek te blijven beïnvloeden. Er bestaan misbruiken, zoals bepaalde boeteclausules bij bepaalde supermarkten, en daar moet tegen worden opgetreden. Ik begrijp dat supermarkten te maken hebben met hogere kosten, zoals personeelskosten, en dat ze hun concurrentiepositie willen behouden. In België willen de supermarkten hun concurrentiepositie behouden door een lagere prijs te geven aan producten. Zij hebben ook te maken met het feit dat mensen gemakkelijk naar het buitenland kunnen voor hun producten, omdat het daar goedkoper is. We moeten er echter voor zorgen dat België voor supermarkten ook een gezond klimaat is. Colruyt is nog de enige nationale speler. De controle over de andere supermarkten is de laatste jaren naar het buitenland gegaan, en liggen in Nederlandse, Franse of Duitse handen. Voor hen is de Belgische markt maar een stukje van het verhaal en niet de prioriteit. Als je wil dat je op Belgisch niveau samenwerkt en van boer tot bord een eerlijke prijs krijgt, is dat ook een aspect dat we mee in rekening moeten nemen. Ik heb op zich wel begrip voor de supermarkten, door de uitgestelde prijsinflatie zullen de prijzen stijgen in de supermarkten. Dat geldt ook voor het frietje in de frituur. Het kan ook niet meer anders.

De consument moet daar ook bewust van gemaakt worden.

Ja, en de consument moet zich ook bewust zijn van het feit dat door de automatische indexering en de loonnormwet ze nog dingen kunnen blijven kopen. Als het aandeel van het gezinsbudget dat nu naar energie gaat, naar beneden zou gaan de komende maanden, dan moet het mogelijk zijn om samen de crisis te overleven. Het systeem van de tijdelijke werkloosheid en de automatische indexering zijn redelijk uniek, en zijn zaken die zowel aan bedrijvenzijde als aan consumentenzijde de boel wel onder controle zouden moeten houden.

Marlies Vleugels