Waarom en hoe methaan reduceren?

I n 2 voorgaande artikels deed het Agentschap Landbouw en Zeevisserij uit de doeken hoe rundveebedrijven methaanreducerende technieken (via voeder en via management en genetica) kunnen toepassen. Toch blijven hier veel vragen over bestaan. Onderstaande antwoorden geven meer duiding.

Wat is methaan?

Methaan is een kleurloos en geurloos gas met de chemische formule CH4. Het is het belangrijkste bestanddeel van aardgas en komt ook voor in moerassen, afvalverwerkingsinstallaties, rijstvelden en in het spijsverteringsstelsel van herkauwers zoals koeien. Methaan is een broeikasgas, wat betekent dat het de neiging heeft om warmte vast te houden in de atmosfeer.

Welke impact heeft methaan op het klimaat?

De impact van methaan op het klimaat is complex. Hoewel methaan in vergelijking met koolstofdioxide (CO2) een veel kortere levensduur in de atmosfeer heeft – gemiddeld zo’n 10 jaar, tegenover ±100 jaar voor CO2 – is het broeikaseffect veel sterker dan van CO2. Over een periode van 100 jaar zal 1 kg methaan zo 28 keer meer bijdragen aan het broeikaseffect dan 1 kg CO2 (berekend volgens de Global Warming Potential 100 (GWP100)). Dit betekent dat, hoewel de concentratie van methaan in de atmosfeer veel lager is dan die van CO2, het een aanzienlijke bijdrage levert aan de opwarming van de aarde. Het verminderen van methaanemissies is daarom een aandachtspunt in inspanningen om de klimaatverandering te beperken. 51% van de wereldwijde methaanuitstoot is van de mens afkomstig, waarvan 29% door de veehouderij (bron WUR, 2022). In Vlaanderen is 43% van de Vlaamse methaanuitstoot afkomstig van de rundveehouderij (bron VMM, 2021). Rundveehouders kunnen verschillende maatregelen nemen om de methaanproductie van hun vee te verminderen (zie verder). Ook in andere sectoren wordt er gewerkt aan een reductie van de methaanemissies, onder andere door het verminderen van methaanlekken bij olie- en gaswinning, en door het optimaliseren van afvalverwerkingssystemen.

Waarom is het belangrijk om nu actie te ondernemen?

We merken het allemaal: het klimaat verandert. Om de schadelijke gevolgen van klimaatsverandering tegen te gaan, moet de uitstoot van álle broeikasgassen omlaag. Het reduceren van de methaanuitstoot is hierbij extra interessant, omdat methaan zo snel afbreekt in de atmosfeer (zie eerder). Dat heeft als gevolg dat, als we vandaag minder methaan gaan uitstoten, dit binnen 10 jaar al een effect zal hebben op de globale temperaturen. Samen met 150 andere landen onderschreef België in 2021 het Global Methane Pledge (GMP). Hiermee verbindt België zich ertoe om, in een gezamenlijke inspanning, de wereldwijde methaanuitstoot tegen 2030 met 30% te verminderen ten opzichte van het niveau van 2020. Het betreft een wereldwijde, vrijwillige doelstelling en geen opgelegde nationale reductiedoelstelling. In Vlaanderen worden alle maatregelen met betrekking tot methaanreductie in het Vlaams Energie- en Klimaatplan (VEKP) opgenomen als onderdeel van de belofte van België binnen de GMP. Voor de Vlaamse landbouw gaat dit over een reductie van 29% CO2-equivalenten tegenover de situatie in 2005, met als deeldoelstelling 14% reductie afkomstig uit verteringsprocessen.

Wat is het CEER?

Het Convenant Enterische Emissies Rundvee (CEER) is een overeenkomst tussen de Vlaamse overheid en de brede rundveeketen, die invulling moet geven aan de doelstelling om de enterische emissies te verminderen tot een niveau van 1,9 Mton CO2-eq in 2030, wat overeenkomt met een reductie van 27% tegenover 2021 (zie figuur). Dit wordt in 2024 geëvalueerd, waarbij er bijkomende maatregelen kunnen worden opgelegd als de reductie niet op schema zit. Momenteel is er door een toename van de melkveestapel na de afschaffing van het melkquotum in 2015 geen sprake van een reductie, maar net van een stijging van de methaanemissie in Vlaanderen. Er moet dus dringend actie ondernomen worden om te vermijden dat er harde maatregelen worden genomen…

Hoe kunnen rundveehouders de methaanproductie beperken?

Via rantsoenoptimalisatie:

• Voeradditieven: Het gebruik van voeradditieven zoals 3-NOP, nitraat, vetten… kan de methaanproductie verminderen. Er wordt onderzoek gedaan naar de effectiviteit van verschillende additieven, de komende jaren wordt dus verwacht dat er nog meer mogelijkheden op de markt zullen komen. In het CEER zijn er 5 voedermaatregelen goedgekeurd, soms in combinatie met elkaar: 3-NOP, nitraat, lijnzaad, koolzaad, en bierdraf+koolzaadschroot. Voor sommige van deze voedermaatregelen kan een premie bekomen worden via de ecoregelingen.

• Voederkwaliteit: Het optimaliseren van het rantsoen van het vee kan helpen om de spijsvertering te verbeteren en om de methaanuitstoot te verminderen. Hierbij is ook de kwaliteit van het ruwvoer van belang.

Via management:

• Genetica: Door te fokken op dieren die efficiënter omgaan met voeding, kan de methaanuitstoot per eenheid geproduceerde melk of vlees verminderen. Het onderzoek hiernaar loopt volop.

• Gezondheid van het vee: Het handhaven van de gezondheid van het vee kan de spijsverteringsefficiëntie verbeteren en kan daardoor de methaanuitstoot verminderen.

Via weide- en landbouwpraktijken:

• Grasland- en graasbeheer: Goed beheer van weidegronden, zoals het vermijden van overbegrazing en het bevorderen van gezonde bodems, kan de kwaliteit van het gras verbeteren en de methaanemissies indirect verminderen, evenals het gebruik van een roterend beweidingssysteem.

• Goed mestbeheer: een gesloten mestopslag en het gebruik van biogasinstallaties om de mest te vergisten, dragen bij aan een verminderde uitstoot van methaan.

Via methaanafvangsystemen:

Er wordt onderzoek gedaan naar technologieën die methaan direct kunnen afvangen en omzetten voordat het in de atmosfeer wordt uitgestoten. Hoewel dit nog in ontwikkeling is, kunnen toekomstige innovaties mogelijkheden bieden.

Maak gebruik van ecoregelingen

Wat zijn ecoregelingen en hoe spelen ze een rol in de methaanreductie?

Een deel van de maatregelen die werden opgesteld door het CEER, werd onder de vorm van diergebonden ecoregelingen opgenomen in de Vlaamse uitrol van het GLB. Deze ecoregelingen hebben als doel veehouders te stimuleren om maatregelen te nemen die het milieu gunstig beïnvloeden door een methaanreductie te bewerkstelligen. Momenteel zijn er 5 ecoregelingen die methaan reduceren goedgekeurd voor melkvee en 1 maatregel voor vleesvee.

Wat zijn mogelijke knelpunten bij de implementatie van ecoregelingen?

Financiële haalbaarheid Een van de grootste knelpunten bij ecoregelingen is vaak de financiële haalbaarheid. Sinds dit jaar is er een verhoogde tegemoetkoming voor bedrijven die een maatregel toepassen. Bepaalde melkerijen geven ook premies via de duurzaamheidsmonitor voor het implementeren van methaanreducerende maatregelen.

Monitoring en handhaving De effectieve implementatie kan gecontroleerd worden door de overheid. Aan het toepassen van de maatregelen zijn diverse voorwaarden verbonden om effectief steun te kunnen verkrijgen. Het is belangrijk om alle nodige documenten, facturen, rantsoenberekeningen enz. goed bij te houden.

Implementatie in de bedrijfsvoering Voor sommige maatregelen is een specifieke rantsoensamenstelling nodig (bijvoorbeeld bierdraf+koolzaadschroot) of is een continue toegang tot het voederadditief nodig (bijvoorbeeld 3-NOP). Dit kan op het eerste zicht een grote stap zijn om te implementeren op het bedrijf. Met de juiste begeleiding kan dit echter opgelost worden. In het Metheen-project wordt begeleiding voorzien voor veehouders die voor het eerst methaanreducerende voedermaatregelen willen toepassen.

Andere factoren De enterische emissies op een melkveebedrijf, bedragen ongeveer 40% van de broeikasgasemissies. Dat wil zeggen dat de impact voor meer dan de helft ook bepaald wordt door andere factoren. Bij de implementatie van deze ecoregelingen kan er een verlaging zijn in enterische emissies, maar gelijktijdig ook een verhoging door de impact op de bedrijfsvoering voor andere zaken, waardoor de nettowinst op het klimaat kan tegenvallen. Bijvoorbeeld: als het effect van een maatregel voor minder ‘ruwvoedermelk’ zou zorgen, en er uiteindelijk meer soja gebaseerd krachtvoer moet vervoederd worden om dit te compenseren, zou de impact op het klimaat via krachtvoer verhogen.

Waarom toepassen?

We vroegen aan een melkveehouder die reeds een ecoregeling toepast waarom hij het belangrijk vindt om methaan te reduceren

Er zijn 2 redenen waarom ik een maatregel toepas, enerzijds ben ik ervan overtuigd dat er iets voor de sector moet gebeuren om de doelstellingen van 2030 te halen, anderzijds kom ik door de verbredingstak op het bedrijf met veel andere mensen in contact, wat een breed perspectief geeft. Ik wil kunnen tonen dat melkveehouderij meer is dan alleen melk produceren en dat we door innovatief te zijn ook in de toekomst nog een bestaansrecht hebben. Als pionier betaal je wel leergeld, maar hoop je collega-melkveehouders ervan te kunnen overtuigen dat maatregelen werken.

Dit artikel werd geschreven in het kader van het demonstratieproject Metheen: Meteen inzetten op de implementatie van methaanreducerende voederstrategieën bij melkvee. Dit project wordt uitgevoerd door Hooibeekhoeve, ILVO, Inagro met steun van het departement Landbouw en Visserij en het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling.