En ook voor de liefhebbers van eetbare bessen, zijn kornoeljes schitterende, zij het minder bekende planten. De laatste jaren is het zelfs zo dat sommige Cornus soorten gepromoot worden als alternatieve fruitsoort. Voorlopig echter wordt Cornus bij ons nog steeds aangeplant als sier- of haagplant.
Cornus mas (gele kornoelje)
De gele kornoelje is inheems in Midden- en Zuidoost-Europa. Ook in Nederland en heel af en toe in België komt hij wel eens verwilderd voor, maar het is niet helemaal duidelijk of hij hier oorspronkelijk voorkwam of werd ingevoerd als tuinplant en op die manier verwilderd is. In elk geval is hij bij ons volkomen winterhard en weinig gevoelig voor ziekten en plagen. Hij groeit langzaam uit tot een brede struikvormige (meerstammige) boom met een dicht vertakte ronde kroon die even breed als hoog wordt (5 à 7 m). Hij verdraagt echter zeer goed een ferme snoeibeurt en mag zelf tot net boven de grond teruggesnoeid worden om hem radicaal te verjongen. Om die reden wordt hij ook vaak aangeplant in gemengde hagen. Hou er wel rekening mee dat deze struik bloeit en bessen draagt op 2-jarig hout en dus niet zal bloeien als hij jaarlijks geschoren wordt. En het is net de bloei, vroeg in het voorjaar, waarvoor men deze verder onopvallende struik, aanplant in de siertuin. Het is één van de vroegste bloeiers van het jaar. Wanneer de temperatuur in februari wat gaat stijgen, gaan de lichtgele bloemtrosjes open en worden de nog bladerloze takken omgetoverd in een grote bloementuil, die kou en late sneeuw moeiteloos weten te trotseren. C. m. 'Elegantissima' is een bontbladige cultivar met een brede, botergele bladrand.
Gele kornoelje als bessenplant
Vroeger werd deze struik zeer veel aangeplant in heggen en houtwallen bij boerderijen, kloosters en pastorijen omwille van zijn eetbare bessen. In de landen van het voormalige Oostblok en in Turkije wordt Cornus mas ook nu nog massaal gekweekt omwille van zijn eetbare bessen, die gebruikt worden voor de bereiding van jam, bessensap, wijn en alcoholische dranken. Men heeft daar zelfs rassen ontwikkeld die extra grote vruchten dragen, zoals de Cornus mas 'Jolico' , die vruchten ontwikkelt die dubbel zo groot zijn dan de oorspronkelijke bes (vergelijkbaar met een olijf). De bessen rijpen tijdens de maanden augustus en september. De rijpe bessen kleuren donkerrood en smaken zuur tot zuurzoet. Door de vruchten na het plukken nog een week te laten narijpen worden ze zoeter van smaak. In onze streken kan de opbrengst, afhankelijk van de weersomstandigheden tijdens de bloei, nogal schommelen van jaar tot jaar. Wie Cornus mas aanplant voor de bessen, moet er rekening mee houden dat kruisbestuiving nodig is voor een goede vruchtzetting. Het is dus beter om 2 of meer struiken aan te planten en je kan beter opteren voor rassen als ' Jolico' en ' Kasanlak' vanwege de grotere bessen. Een plaatsje in de volle zon of lichte schaduw op voedselrijke grond is ideaal. Cornus mas geeft de voorkeur aan vochthoudende en kalkrijke grond.
Cornus canadensis (dwergkornoelje)
Dit buitenbeentje onder de kornoeljes gedraagt zich eerder als een vaste plant (en wordt meestal ook verkocht als vaste plant). Het is een laagblijvend, kruipend struikje (tot 20 cm hoog) dat zich vermeerdert door wortelstokken. Het is een oorspronkelijke bosbewoner, die het in de tuin goed doet in de schaduw of de halfschaduw en de voorkeur geeft aan vochtige, humusrijke, eerder licht zure bodems. Het plantje bloeit in juni-juli met wit-groene bloemetjes die gevolgd worden door eetbare bessen, die felrood kleuren vanaf september. Deze bessen worden o.a. in Lapland verwerkt tot een vruchtengelei die naar het schijnt, ik heb het enkel van horen zeggen, een ideale vervanger, met een fijnere smaak, zou zijn voor veenbessengelei.
Cornus kousa (Japanse kornoelje)
Deze opvallend in etages groeiende struik, de zijtakken staan gegroepeerd ingeplant op de stam, is een echte aanrader voor de grotere siertuin en is op zijn mooist als hij niet gesnoeid vanop een zekere afstand kan worden bewonderd. Het is een langzaam groeiende, bladverliezende meerstammige struik die een uiteindelijke hoogte bereikt van een 6-tal meter. In de herfst verkleuren de bladeren deels rozerood, maar de struik is op zijn mooist als hij in het late voorjaar bloeit. De bleekgroene bloemetjes zijn onopvallend, maar worden omgeven door 4 stervormig geplaatste, 3 tot 5 cm grote, wit gekleurde schutbladeren (bracteeën), waardoor de struik vanop afstand bedekt lijkt te zijn met grote, witte bloemen. De bloei wordt gevolg door opvallende 1,5 tot 2,5 cm grote steenvruchten die vanaf eind augustus afrijpen met een rozerode opvallende kleur. De vruchten lijken nog het meeste op een litchi. Ze hebben dezelfde kleur, zijn even bobbelig en hebben dezelfde ruwe schil. Het vruchtvlees smaakt licht zoet en is gebroken wit van kleur. De vruchten kunnen vers gegeten worden, zonder de schil, maar meestal laat men de vruchten hangen voor de vogels, die er verlekkerd op zijn. Nadeel van dit juweeltje is dat hij pas op latere leeftijd (ongeveer 10 jaar) bloeit. Het voordeel is dan weer dat hij zelfbestuivend is en dus jaarlijks rijkelijk getooid is met opvallende vruchten.
Cornus florida (Amerikaanse kornoelje)
Deze is zo mogelijk nog mooier dan de vorige, met diezelfde opvallende bloeiwijze gevormd door de grote, gekleurde schutbladeren, omdat hij bloeit nog voor er bladeren aan de struik staan. Ook deze kornoelje wordt in het najaar getooid met dezelfde opvallende vruchten als bij Cornus kousa. Deze struik is zeer windgevoelig (takbreuk) en dient aangeplant te worden op een beschutte plek. De variëteit C. f. ‘Rubra' bloeit wat minder rijk, maar heeft rozerood getinte schutbladeren, waardoor hij lijkt te bloeien met grote rozerode bloemen.
Kornoeljes zijn er dus werkelijk voor iedere tuin, gaande van de soorten met hun prachtig gekleurde wintertakken, over de vroegbloeiende C. mas die ook als haagplant aangeplant kan worden, over de bodembedekkende C. canadensis tot de prachtig bloeiende C. kousa en C. florida.
En dan hebben we nog niet eens alle soorten behandeld.
De verse bessen zijn bij ons niet, of uiterst zeldzaam, verkrijgbaar in de handel, wel zijn siropen, geleien en jams op basis van Cornus bessen hier en daar te koop. Wie dus nieuwsgierig is naar de smaak van de verse Cornus-bessen zal zelf moeten gaan kweken. Gelukkig zijn de Cornus- soorten met eetbare bessen gemakkelijk in de handel verkrijgbaar en vragen ze weinig specifieke zorgen. Alvast veel kweekplezier en smakelijk.
GB
