Kiket heft de kikkererwt naar hoger level

Een lekkere kikkererwt, dat kan ook gewoon geteeld worden op Belgische bodem. Zowel Inagro als het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) zetten met de steun van het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling de schouders onder de optimalisatie van de teelt, en de ontwikkeling van de keten. De coördinator is Artevelde Hogeschool. Kikkererwt is namelijk een interessante teelt voor Vlaanderen. Door de symbiose met stikstoffixerende bacteriën zorgt het gewas voor zijn eigen stikstofbemesting, de nevenstromen kunnen interessant zijn. Ook op ecologisch vlak heeft kikkererwt zijn voordelen, vanwege de ruimere vruchtrotatie en de aantrek van nuttige insecten, zoals bestuivers.

ILVO veredelt

Het ILVO heeft al sinds 1940 een geschiedenis als het gaat om veredelingsactiviteiten. Sinds 2012 doet het onderzoeksinstituut veredelingsonderzoek in soja, en sinds 2021 in quinoa. Sinds 2022 pas startte ILVO met veredeling in kikkererwt. Veredeling is nuttig, aangezien de beschikbare variëteiten onvoldoende aangepast zijn aan het Belgisch klimaat. Hierbij focussen de onderzoekers zich op opbrengst en opbrengststabiliteit, ziekteresistentie en stikstoffixatie. Praktisch gezien worden er veldproeven gedaan om het meest veelbelovende materiaal te selecteren voor verdere veredeling. Zo werd er met 264 accessies – waarvan het meeste Italiaanse – gestart, en werden er slechts 30 uit geselecteerd om verder te gaan in de proeven in 2023. De onderzoekers selecteerden vorig jaar op waarnemingen gedurende de groeiperiode, zaadopbrengst en 100-zaadgewicht.

Kik-Love

Op de inspiratienamiddag van Kik-Love, op 7 december 2022, werden de resultaten van de veldproeven van 2021 en 2022 in kikkererwt toegelicht. Ondertussen liep eind februari de operationele groep Kik-Love op zijn einde. De bedoeling was om de nieuwe teelt te introduceren in Vlaanderen door samen met landbouwers teeltkennis op te doen.

In tal van proeven werd aandacht besteed aan rassenkeuze en zaaitijdstippen, maar men deed ook inoculumproeven (het kunstmatig toedienen van N-fixerende bacteriën waarmee de plant een symbiose aangaat) en onderzoek naar de mengteelt met zomergranen. Qua zaaitijdstip lijkt het het meest interessant om te zaaien in de eerste helft van april. Het klimaat in het voorjaar speelt hierbij een rol: de kikkererwt heeft warmte nodig bij de zaai, zodat de zaden snel kiemen en het gewas een goede start neemt. Onder koude omstandigheden wordt de zaai beter uitgesteld. Daarbij zorgt het te hard aanaarden of te diep zaaien ervoor dat sommige rassen niet of slecht opkomen. Na half mei zaaien zorgt voor minder opbrengst, maar voor een hoger eiwitgehalte. Een korter groeiseizoen zorgt voor minder kg, maar daardoor wel voor een hoger eiwitgehalte. Bij hogere opbrengsten krijg je in absolute cijfers evenveel eiwit, maar een verdunningseffect op die hogere hoeveelheid opbrengst. In de zomer is het klimaat het best warm en droog voor een optimale groei. Koudestress zorgt voornamelijk voor vegetatieve groei, doordat de bloemen afsterven en dus geen peulen voortbrengen. Als het om rassen gaat, zijn een hogere koudetolerantie en variëteiten met snelle jeugdgroei in het voordeel in Vlaanderen.

In de inoculumproeven werden de producten Legume Fix (Legume Technology), Agtiv (Premier Tech) en Agriton getest. Uit de resultaten van de veldproeven en de pottenproeven kwam Legume Fix er het beste uit. Verder onderzoek is nodig om de resultaten te bevestigen. Ten slotte werden kikkererwten getest in een mengteelt met zomertarwe, dit zou mogelijkheden bieden.

Kiket

Kiket is een relanceproject dat verder bouwt op Kik-Love. Het doel is om de Vlaamse kikkererwtteelt verder te optimaliseren en om de waardeketen uit te bouwen. Net als bij Kik-Love zal men focussen op rassenkeuze, zaaiwijze, -tijdstip en -diepte, inoculumproeven en veldproeven.

Daarnaast wordt onderzoek gedaan naar de bereidheid van de keten om over te schakelen op de lokale kikker-erwt. Voor de keten zijn er ook nog heel wat uitdagingen. Drogen, triage en vermarkting zijn daarin aspecten. Zo moet de stap tussen oogst en eerste verwerker verder uitgewerkt worden. Opkuisen en triëren zijn belangrijke stappen, maar waren nu nog niet standaard voorzien door de kleinere oplages. Een boer moet een voldoende groot startvolume kunnen bieden aan de verwerkers, zodat zij er rendabel mee aan de slag kunnen. Dat is bovendien nodig in het kader van kwaliteitscontrole en traceerbaarheid. In het algemeen staan producenten dus wat weigerachtig tegenover het mengen van kleinere volumes van verschillende gronden of telers.

In een bachelorproef aan de Artevelde-hogeschool wordt bovendien onderzocht in welke mate de Vlaamse consument bereid is om meer te betalen voor lokale duurzame producten, waaronder dus de kikkererwtproducten. Bij het vermarkten ervan zijn er ook uitdagingen. Een ervan is dat een nieuwe referentie in de winkel brengen tijd kost; het vergt zo’n 5 maanden voorbereidingswerk. Daarenboven moet de consument warm gemaakt worden voor de producten. Daarom worden ook smaaktesten georganiseerd via Kiket. Daaruit bleek dat zowel de hummus als de falafel met lokale kikkererwten het goed doen in vergelijking met de varianten die vandaag op de markt zijn. Aan die testen deden een aantal mensen mee, maar dat aantal was niet representatief voor de totale bevolking, omdat het voornamelijk studenten waren en omdat de hoeveelheid mensen met een allochtone achtergrond beperkt was.

Ten slotte wordt gekeken naar mogelijke reststromen en naar de valorisatie ervan. Het kookvocht van kikkererwten, Aquafaba, wordt bijvoorbeeld vaak weggesmeten, maar kan zijn nut hebben in bijvoorbeeld mayonaise of vervanger van eiwit.. Ook tijdens de teelt zijn er nog nuttige reststromen. Zo zouden de bladeren van de plant zuren produceren met een ‘bleaching’ effect. Die zouden eventueel interessant zijn voor de groene chemiesector.

En in de praktijk?

Ondertussen wordt in Vlaanderen al geëxperimenteerd met kikkererwten, en kunnen de eerste ervaringen in de praktijk worden meegedeeld. Zo zaait Thomas Truyen sinds 2020 kikkererwten. De opbrengsten variëren: 3 ton/ha in 2020, geen oogst in 2021 en 3 ton/ha in 2022. Hij merkte op dat niet bemesten zorgt voor een betere groei en vruchtzetting van de planten.

De uitdaging is echter om ook in moeilijke jaren toch nog iets te oogsten. Die opbrengst hoeft

daarom geen 5 ton/ha te zijn, maar wel kwaliteitsvol. Dus, daarom beter om in een moeilijk jaar te streven naar een oogst van bijvoorbeeld 1 ton/ha en te vermijden dat er niets geoogst kan worden zoals in 2021. Toch leer je het best in de moeilijke jaren: in 2021 werden de kikkererwten in zwad gelegd en daarna opgeraapt. Hoewel er geen opbrengst was, kon wel worden aangetoond dat zwadmaaien een haalbare optie is voor kikkererwten.

Thomas zaait het liefst zo vroeg mogelijk in het seizoen: vanaf dat de grond er klaar voor is (eind maart-begin april). Bij het vroeg zaaien is het belangrijk om de bodem niet te veel aan te drukken, want de grond is in die periode nog vochtig. Je moet dus vermijden dat de bodem dichtslaat rond het zaadje. Vroeg zaaien wordt gedaan om zo vroeg mogelijk te kunnen oogsten. In het buitenland is het immers eenvoudig: daar wordt round-up gespoten om hergroei te voorkomen. Dit willen we bij ons niet – het mag ook niet - we willen een duurzame teelt, waarbij er voldoende vroeg geoogst kan worden zonder hergroei van de planten.

Qua rendabiliteit kan je de teelt van kikkererwten moeilijk vergelijken met andere teelten.

Momenteel mag je niet rekenen hoeveel uur je aan de teelt werkt of wat de transportkosten zijn. De schaal is nu nog te klein om de teelt marktklaar te noemen. Daarom mikt Thomas eerder op een nichemarkt, zoals restaurants of verpakkingsvrije winkels waar het verhaal van de lokale kikkererwt meer een rol speelt dan wanneer de kikkererwten in een anonieme verpakking worden verkocht in de grootwarenhuizen.

Marlies Vleugels