Welke landbouwdossiers spelen op Europees niveau?

Begin dit jaar braken over heel Europa wekenlange boerenprotesten uit, waardoor de landbouw terug op de voorgrond kwam van de EU. “De Boerenprotesten waren een tipping point. Plots begon iedereen te zeggen dat de boer terug centraal moest staan”, zegt Bram Van Hecke, eerste opvolger op de Europese lijst van cd&v en voormalig voorzitter van Groene Kring. “Dat momentum moeten we nu omzetten naar milieu-ambities die gecombineerd worden met stevige ambities voor de boer.”

Na de boerenprotesten bewogen Europese beleidsmakers atypisch snel. Er waren slechts 3 maanden nodig om een voorstel van de Commissie tot de versoepeling van enkele milieuvoorwaarden in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid goed te laten keuren door het Parlement en de lidstaten.

“Die recente stemming was voor ons de belangrijkste in het Europees Parlement. De grootste pijnpunten zijn eruit, wat zeer welkom is. Maar jammer dat eerst de boerenprotesten moesten komen”, zeggen ze bij Vlaams Belang.

Dat zijn ad hoc aanpassingen van het huidige GLB, maar binnenkort wordt het nieuwe GLB voor 2027 voorbereid. De onderhandelingen daarvan zouden in het najaar al kunnen starten.

Voor Vooruit, vertegenwoordigd in het Europees Parlement door Kathleen Van Brempt, is de hervorming van het GLB het belangrijkste dossier van de komende legislatuur. “Zonder een hervorming van het GLB wordt het moeilijk om onze landbouw verder te verduurzamen met een duidelijk plan voor de landbouwers zelf. Op die manier moeten zij ook bijkomende zekerheid en duidelijkheid krijgen en voldoende ruimte om zich aan te passen aan de voorgestelde regels”, zegt Van Brempt.

Even cruciaal voor Vooruit is om tegemoet te komen aan ‘de vele geluiden die we bij de boerenprotesten gehoord hebben’. Dat betekent voor de socialisten: meer middelen voor kleine, duurzame en jonge boeren. “Niet zoals vandaag een GLB waarvan 85% van de middelen naar 20% van de allergrootste industriële landbouwbedrijven gaat”, aldus Van Brempt. “En kortere ketens, zodat boeren meer verdienen voor hun harde werk en zodat de marktmacht wordt versterkt.”

Ook voor Van Hecke ligt er nog werk op de plank voor het toekomstig landbouwbeleid van de EU: “Daarin moet landbouw en de boer zelf terug centraal staan en gezien worden als van strategisch belang. Milieu-ambities horen daar ook bij, maar dan wel doelen die samen met de landbouwers uitgewerkt worden. Koppel daar ook nog de markt en een luik generatiewissel aan, en landbouwers gaan terug het gevoel krijgen deel van de oplossing te zijn.”

Green Deal

Het paradepaardje van de Europese Commissie tijdens de voorbije legislatuur was de Green Deal, en de Boer tot Bord-strategie die er onderdeel van uitmaakt. “Dit maakte voor het eerst duidelijk dat Europa naast het GLB beleid wil maken dat focust op voedselproductie en dat dus impact heeft op de boer”, zegt Tom Vandenkendelaere. Hij was Europarlementslid voor cd&v, maar komt niet terug op.

Wetgeving rond de productie van eiwitten en de verhouding dierlijke en plantaardige eiwitten is bijvoorbeeld onderdeel van de Green Deal, net zoals discussies rond dierenwelzijn. “Er was al versnipperde Europese wetgeving over dierenwelzijn, maar de Boer tot Bord-strategie was van zinnens om die tegen het licht te houden en te groeperen onder één noemer”, legt Vandenkendelaere uit.

Deze ambitie heeft de Commissie tot nu toe nog niet kunnen waarmaken. “Hun wetgevingsvoorstellen rond dierenwelzijn bleven beperkt tot transport, maar ik verwacht in de toekomst wel nieuwe wetgeving errond.”

Pesticiden

Ook de pesticideverordening was onderdeel van het pakketje Green Deal-maatregelen. Oorspronkelijk was het doel om het pesticidegebruik tegen 2030 te halveren, naast een totaalverbod in kwetsbare gebieden en het stimuleren van alternatieve middelen. “Stukken van de Green Deal zijn nog niet afgerond. Wel is er een bepaalde richting uitgezet met ambitieuze doelen, waarbij beleidsmakers compleet vergaten in gesprek te gaan met landbouwers, terwijl zij het wel moeten uitvoeren. Dat zie je bijvoorbeeld bij de verordening over gewasbeschermingsmiddelen, waarbij niet gehoord werd of het überhaupt haalbaar is en hoe een boer die moet gebruiken”, aldus Van Hecke.

Het wetsvoorstel zat vast in de Raad na eerder door het Europees Parlement verworpen te zijn geweest, wanneer de Europese Commissie onder invloed van de boerenprotesten hun voorstel introk. Een volgende Commissie kan altijd wel nog een nieuw voorstel indienen.

Bij Vooruit blijft het terugdringen van pesticidegebruik belangrijk. “Bij de pesticideverordening ligt de focus voor ons niet enkel op het terugdringen van pesticiden. De verplichte doelstellingen rond pesticidereductie waren eerder al gesneuveld, maar de focus ligt ook op de ondersteuning van boeren om over te stappen naar meer integrale en biologische gewasbeschermingsmiddelen enerzijds en op snellere vergunningsprocedures voor biologische gewasbescherming anderzijds”, legt Van Brempt uit.

Natuurherstelwet

Ook de Natuurherstelwet, die als doel heeft om de biodiversiteit in de EU op te krikken, zorgde voor de nodige controverse. “De Natuurherstelwet zou in welke vorm dan ook impact hebben gehad op de landbouw”, zegt Vandenkendelaere. Het Europees Parlement gaf in februari al haar goedkeuring voor een deal die de lidstaten en het Parlement hadden gemaakt in november 2023, maar het Belgisch voorzitterschap haalde de stemming van de wet door de lidstaten in maart van de agenda. De benodigde meerderheid ontbrak. “Er is nog een mogelijkheid dat het voor het einde van deze legislatuur afgerond wordt, als het Belgisch voorzitterschap dat wil.” 17 juni komen de Europese milieuministers terug samen en zou de Natuurherstelwet eventueel op de agenda komen.

Sophie in ‘t Veld, van de pan-Europese partij Volt, kan niet lachen met de politieke spelletjes rond de Natuurherstelwet. “In de eerste plaats moet zowel natuur- als landbouwbeleid voorspelbaar zijn. Uiteindelijk is de Natuurherstelwet nodig, want de stand van de natuur in Europa is zeer slecht.” Kleine boeren protesteerden op het Luxemburgplein volgens haar dan ook aan het verkeerde adres. “Zij hebben het momenteel moeilijk, maar moeten gaan aankloppen bij de supermarktketens en grote agrobedrijven. Die verpesten het voor de kleine boeren.” Ook Kathleen Van Brempt van Vooruit benadrukt het belang van natuurherstel voor boeren en vindt het jammer dat het dossier waarschijnlijk over de verkiezingen getild wordt.

Voedselautonomie

Beleidsmakers hebben ook terug de mond vol van voedselzekerheid en voedselautonomie, het veiligstellen van de Europese voedselproductie. Zo wordt er in de gelekte strategische agenda 2024-2029 voor de EU geen woord gerept over de verduurzaming van de landbouwsector of de bescherming van het milieu. Wel staat er dat ‘voedselzekerheid verzekerd moet worden door een bloeiende landbouwsector’.

“Ik ben blij dat voedselautonomie nu als strategisch doel beschouwd wordt, maar we mogen de aandacht niet laten verzwakken”, waarschuwt Vandenkendelaere. “Veel beleidsmakers gaan ervan uit dat voedselproductieautonomie vanzelfsprekend is, maar het is de belangrijkste strategische sector. We spreken nog onvoldoende serieus en uitgebreid over het garanderen van de voedselproductie op lange termijn en met alle mogelijkheden.”

Tekenend voor deze hernieuwde focus op een autonome Europese voedselstrategie was de informele Landbouwraad van 9 april. Die stond volledig in het teken van een toekomstige eiwitautonomie in Europa. “Europa is nog sterk afhankelijk van eiwitinvoer. Ik denk dan vooral aan de invoer van soja. Het is belangrijk dat we nadenken over instrumenten en concrete maatregelen om ons daarvan los te weken”, liet federaal landbouwminister David Clarinval (MR) toen optekenen. “Voedselsoevereiniteit in Europa is een belangrijke kwestie. We realiseren ons dat we sinds de situatie in Oekraïne voor energie en voedsel afhankelijk zijn van het buitenland.”

23% van de eiwitten in Europa is afkomstig van invoer. Als het gaat over eiwitten van hoge kwaliteit, springt het aandeel uit derde landen naar 66%, of zelfs 90% bij sojabonen, blijkt uit cijfers van de Europese Commissie. Ideeën om de productie van eiwitten in Europa op te schalen en meer afzetmogelijkheden te creëren passeerden dan ook de revue op de Europese top.

NGT’s

Enkele kleinere landbouwdossiers hangen ook nog steeds in de lucht op Europees niveau. Zo raken de lidstaten het niet eens over een voorstel om Nieuwe Genomische Technieken (NGT’s) vrij te stellen van de strenge ggo-wetgeving. NGT-planten zouden beter bestand zijn tegen droogtes, ziektes en plagen, waardoor landbouwers minder pesticiden en water nodig zouden hebben.

“NGT’s lijkt een klein dossier, maar het is belangrijk. De uitvoering ervan zou landbouwers meer mogelijkheden voor hun zaai- en plantgoed bieden”, zegt Van Hecke. “Om maar een voorbeeld te geven: resistentie tegen de aardappelplaag kweken in aardappelen, zou een groot verschil maken.”

Open Vld wil nog een stapje verder gaan en riep onlangs op tot ‘meer ggo’s, minder spuiten’. “Vandaag zijn landbouwers die een degelijke oogst willen genoodzaakt om pesticiden te spuiten. Nochtans is er wel een alternatief: wereldwijd zien we dat we met genetische modificatie van gewassen pesticiden aan de kant kunnen schuiven, maar Europese regels verhinderen dit hier bij ons”, zeiden Europees parlementslid Hilde Vautmans en biotechnisch onderzoeker Vincent Verbeecke. Ze pleiten dan ook voor een modernisering – of met andere woorden een versoepeling – van de Europese ggo-regelgeving tout court: “Of het nu gaat over minder pesticide gebruiken, om sterke gewassen die tegen droogte en hitte kunnen of om gezondere gewassen: ggo’s bieden een oplossing”, zegt Vlaams parlementslid Steven Coenegrachts.

Mercosur

Daarnaast wordt al meer dan 20 jaar onderhandeld over een handelsakkoord tussen de EU en een aantal Zuid-Amerikaanse landen, verzameld onder de noemer Mercosur. Voor Vlaams Belang hangt dit dossier als een zwaard van Damocles boven de Europese landbouw.

“Oppositie tegen Mercosur komt van overal, van zowel links als rechts en Frankrijk dreigt bijvoorbeeld met een veto. Landbouworganisaties zijn tegen uit vrees voor oneerlijke concurrentie, maar ook milieu- en dierenrechtenorganisaties werpen zich op als tegenstander. De bescherming voor milieu en dierenrechten is in die landen immers niet zo verregaand als hier. De enige mensen die voor Mercosur zijn, prioriteren een positieve handelsbalans”, zegt Vlaams Belang.

“We moeten echter minder afhankelijk worden van de rest van de wereld, zeker voor een strategische sector zoals voedselproductie. Regels verzinnen over milieu en dierenwelzijn, maar dan wel de grens openstellen voor voedselproductie met lagere eisen, is een kromme redening. We zijn fanatiek tegen deze dumping.”

Ook Philip Boonen van de gloednieuwe partij Voor U benadrukt dat een level playing field van belang is. “Gezonde en biologische landbouw is belangrijk, maar de EU moet eisen dat dezelfde maatregelen gevolgd worden bij de productie van voedselproducten voor de Europese import”

“Een level playing field is ook belangrijk binnen de EU: bij de toetreding van een nieuwe lidstaat duurt het jaren voordat het alle Europese wetgeving rond voedselproductie geïmplementeerd heeft, maar ondertussen blijven hun boeren goedkopere, maar minderwaardige producten produceren. In het algemeen zetten niet alle lidstaten een Europese richtlijn even streng om, kijk maar naar de stikstofwetgeving die je enkel in Vlaanderen en Nederland ziet. We moeten oppassen dat op die manier geen Europa op 2 snelheden ontstaat.” De competitiviteit van landbouw moet zowel in Vlaanderen als Europa voor Boonen genoeg aandacht krijgen.

Renure

Een laatste dossier is dat van Renure, stikstofnutriënten gewonnen uit dierlijke mest. De Europese Commissie kwam onlangs met een wetsvoorstel om Renure toe te laten als vervanging van kunstmest. “De goedkeuring voor Renure zou nog voor het einde van dit jaar rond moeten zijn. Op langere termijn is het een voorafname van een herziening van de nitraatrichtlijn ” , zegt Vandenkendelaere.

Boonen van Voor U is echter bang dat het dossier onder het voorzitterschap van de Raad van Hongarije, dat na België de honneurs voor 6 maanden mag waarnemen, geen prioriteit zal krijgen.

“In Vlaanderen en andere dichtbevolkte streken zitten we met een mestoverschot, waardoor het economisch interessant wordt als die dierlijke mesten naar Renure omgezet mogen worden, ter vervanging van dure kunstmeststoffen. Hongarije heeft dat probleem echter niet. Het is een voorbeeld van hoe de EU landbouwbeleid soms te algemeen aanpakt.”

It’s all about the money

Uiteindelijk draait het natuurlijk om geld. Zo’n 30% van de 1,21 biljoen euro grote 7-jarige begroting van de EU gaat naar het GLB. Daar komen nog eens de projectsubsidies van het coronaherstelplan bij, waarvan een deel ging naar verduurzaamheidsprojecten in de landbouwsector.

In 2027 loopt de huidige begroting op zijn einde. “Komend jaar zullen de verschillende Europese instellingen onderhandelen over de meerjarenbegroting van de Europese Unie: welke enveloppes geld gaan naar welke beleidsthema’s”, legt Vandenkendelaere uit. “Het zal uitkijken zijn of ze meer subsidies zullen voorzien voor de inspanningen die ze vragen van de boer op het vlak van verduurzaming , waterbeheer en klimaatadaptatie en -mitigatie. Mocht er toch minder geld voor de landbouwsector vrijgemaakt worden, dan zal er weer meer van landbouwers verwacht worden op het vlak van verduurzaming, maar dan voor minder subsidies.”

N-VA ziet vooral heil in de oprichting en ondersteuning van producentenorganisaties, om de marktpositie van de landbouwer te verbeteren en zo ‘meer budgettaire ruimte’ in de Europese begroting te bekomen. “Gezien de druk op het budget is het een kwestie van tijd eer Europese landbouwsubsidies in het gedrang komen”, zei Europees parlementslid Johan Van Overtveldt tijdens een persconferentie in november. Zich verenigen in producentenorganisaties moet landbouwers in staat stellen om ‘samen afspraken te maken, om de krachten te bundelen en om sterker te staan tijdens onderhandelingen’.

Sowieso werkt de Commissie momenteel aan een pakket maatregelen om de positie van de boer in de agrovoedingsketen en diens inkomen te verbeteren, maar in vergelijking met de aanpassingen aan het GLB zijn dat meer langetermijnmaatregelen. Momenteel herziet de Commissie ook de richtlijnen rond steun aan landbouwbedrijven, nadat een vijftiental landen vroegen om de de minimis staatssteun te verhogen van maximaal 25.000 euro per bedrijf naar een limiet van 50.000. “lidstaten kunnen deze verordening gebruiken om op een snelle en flexibele manier kleine steunbedragen aan landbouwers te verlenen”, zegt Europees Commissaris voor Mededinging Margrethe Vestager.

Thor Deyaert