Staat er al rietzwenkgras en grasklaver op jouw grasland?
Het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) organiseerde op 23 augustus een studienamiddag over graslanden. Tijdens deze studienamiddag werden infosessies gegeven over de meest recente resultaten van onderzoek naar rietzwenkgras, klaver en luzern. “Droogtetolerante grassoorten en vlinderbloemigen zijn een must geworden op het rundveebedrijf.”
Maarten Cromheeke (ILVO) gaf aan een zaal gevuld met veehouders, erfbetreders en onderzoekers een bondig overzicht van project Klimgras, 4 jaar onderzoek in samenwerking met de Universiteit van Gent naar de toepassing van rietzwenkgras op het rundveebedrijf.
Droogte en stijgende temperaturen hakken er de laatste jaren stevig in op de weides in Vlaanderen. “Nu we steeds meer de gevolgen van klimaatverandering zien op onze graslanden, moeten we op zoek gaan naar alternatieven voor Engels raaigras”, aldus Cromheeke.
“Dat gewas heeft een hoge voederwaarde en verteerbaarheid, maar is door zijn beperkte beworteling gevoelig voor droogte.” Engels raaigras wordt momenteel door Belgische landbouwers het meest gebruikt voor beweiding en maaien.
De wortels van rietzwenkgras daarentegen graven veel dieper, “waardoor het van dieper water en nutriënten naar boven kan halen”, aldus Cromheeke. Dit gewas is dan ook beter gewapend tegen droogte, waar Belgische telers ook in de toekomst mee te kampen zullen hebben, maar ook tegen vocht en overstromingen.
Cromheeke heeft deze boodschap nog voordat iedereen omschakelt naar rietzwenkgras voor de hernieuwing van hun graslanden: “In vergelijking met Engels raaigras heeft rietzwenkgras een lagere voederwaarde en tot 10% lagere verteerbaarheid. Ook was er nog maar weinig kennis over vervoederen na het inkuilen.” ILVO legde de voorbije 4 jaar dan ook verschillende proeven aan om het potentieel van rietzwenkgras te testen. De resultaten daarvan werden in een teeltfiche gegoten die binnenkort beschikbaar zal zijn op het Rundveeloket.
Opbrengst
Uit deze proeven bleek dat rietzwenkgras wel 20 tot 30% hogere opbrengsten heeft in vergelijking met Engels raaigras. Wel heeft het een trage opkomst: pas na 3 jaar bereikte de graslanden met rietzwenkgras hun volle potentieel en steeg de cumulatieve opbrengst boven die van Engels raaigras uit. In het eerste jaar bleef de hoeveelheid droge stof nog onder die van Engels raaigras.
Dat rietzwenkgras beter bestand is tegen droogte was ook te zien in de resultaten van de proeven van ILVO. 2022 was een droog jaar waarin het gewas het zeer goed deed. Zo schat het onderzoeksinstituut dat de opbrengst van rietzwenkgras in droge jaren zelfs 45% hoger dan die van Engels raaigras kan liggen.
Graasproeven jongvee
ILVO voerde ook 4 graasproeven uit met drachtig jongvee van het Holstein-ras, waarbij de groei van de dieren opgevolgd werd terwijl ze afwisselend op percelen met Engels raaigras of met rietzwenkgras graasden.
Hieruit bleek dat de dieren gemiddeld sneller groeien wanneer ze graasden op rietzwenkgras. Deze proef werd 3 jaar lang in verschillende klimatologische omstandigheden herhaald en vertoonde telkens vergelijkbare resultaten.
Het jongvee lijkt dus niet te lijden onder de slechtere verteerbaarheid van rietzwenkgras. Integendeel, ILVO stelt dat het “eerder een positief effect heeft op de groei bij grazend jongvee”. De dieren zouden door de langere tijd die ze nodig hebben om het gras te verteren, meer nutriënten benutten. Doorheen het jaar is er ook meer voedsel beschikbaar op de percelen met rietzwenkgras, omdat het gewas beter bestand is tegen drogere periodes.
“Dit jaar hebben we de draad tussen de 2 percelen verwijderd om te testen welke grassoort de voorkeur draagt van het jongvee. Een camera legde 4 weken lang vast hoe lang de runderen op een perceel bleven grazen”, aldus Cromheeke. Deze beelden moeten nog met behulp van artificiële intelligentie geanalyseerd worden. Resultaten waren daarom nog niet beschikbaar.
Ingekuild rietzwenkgras
Het opbrengstpotentieel van rietzwenkgras mag dan wel door eerder onderzoek en de proeven van ILVO bewezen zijn, maar er bestaat nog steeds grote terughoudendheid voor het gebruik ervan. Veehouders stellen zich vragen bij de voederwaarde en opneembaarheid.
Daarom organiseerde het ILVO 4 grote melkveeproeven met rietzwenkgras: 2 proeven met gras en 2 proeven met gras en klaver, waarvan 1 proef gras versus gras en klaver.
Daaruit bleek dat er een beperkte lagere drogestofopname en evenredig lagere melkproductie was bij rietzwenkgras. Bij een hoog aandeel rietzwenkgras in de voeding van rundvee kan de drogestofopname met 5% dalen en de melkproductie met 8%. Wel verhoogt de opname bij rietzwenkgras in combinatie met klaver voor het ruwvoederrantsoen.
Rietzwenkgras is in theorie zowel geschikt voor beweiding als voor intensief maaien, ‘maar of het een waardig alternatief vormt voor Engels raaigras op jouw bedrijf is afhankelijk van veel factoren’, aldus Cromheeke. Wel vindt de onderzoeker droogtetolerante grassoorten en vlinderbloemigen een must geworden op het rundveebedrijf.
Grasklaver
Rietzwenkgras is volgens het ILVO ook ideaal als mengteelt met rode en witte klaver, bijvoorbeeld in een zaaimengsel van 35 kg rietwenkgraszaad per ha, met daarbij 7 kg rode klaver en 3 kg witte klaver per ha.
Volgens het ILVO wordt het potentieel van grasklaver niet ten volle benut en is er ruimte tot verdere optimalisatie. Er zijn dan ook heel wat pluspunten aan grasklaver op te nemen in de graslandzaadmix. Zo kan stikstof beter gefixeerd worden in de bodem, waardoor je ook minder kunstmest nodig hebt. “Wel moet de mix dan minstens 40% klaver bevatten”, aldus Stef Keppens van het Proef- en Vormingscentrum voor de Landbouw (PVL). Daarnaast is klaver, en dan vooral rode klaver, ook beter bestand tegen droogte. Daardoor krijg je ook meer eiwit van eigen bodem.
“Tot slot zijn ook de premies voor meerjarige eiwitteelt interessant voor landbouwers: 230 euro voor grasklaver en 350 euro voor kruidenrijk grasland”, zei Keppens.
Minpunten van grasklaver
In het kader van het project Gras@vies werden landbouwers bevraagd over de grootste minpunten van grasklaver. Zo ondervond 45% van hen moeilijkheden bij de gewasbescherming, aangezien er geen chemische producten erkend zijn voor grasklaver. 40% had moeite met voldoende gras in de zode te houden, waardoor het bij controles voor premies niet meer te zien was dat zij klaver gezaaid hadden. Een vijfde meldde de overwoekering van witte klaver als een probleem voor de grasklaverteelt.
Keppens overliep tijdens zijn presentatie enkele tools voor de aanpak van deze minpunten. “Deze variëren van de juiste perceelskeuze tot een goed maaibeheer.”
Bij de keuze van het perceel om grasklaver te zaaien moeten bijvoorbeeld de teeltrotatie, onkruiddruk, nutriëntenvoorraad en zuurtegraad in het achterhoofd gehouden worden. “Een bodemzuurtegraad tussen de 4,5 en 5,5 pH is ideaal”, aldus Keppens.
“De ene klaver is de andere niet”, merkte hij op. Witte en rode klavers zijn dan ook niet zomaar inwisselbaar en hebben elk hun eigen functionaliteit. Bepaalde rassen van klaver zijn ook beter opgewassen tegen de grassen, waardoor de klaver langer aanwezig blijft in de mix. Nieuw veredelde klaverrassen die ontwikkeld worden, zijn resistenter tegen schimmelziektes zoals klaverkanker.
“Jammer genoeg houden de meeste landbouwers zich niet bezig met welke klaverrassen in hun graslandmix zit”, zei Keppens. Op de website van het ILVO vind je een overzicht van gangbare rassen in België, maar hij raadde ook aan om eens naar de rassenlijsten in Nederland en Frankrijk te kijken. Momenteel lopen er proeven op het terrein van ILVO waarbij verschillende grasmengsels met verscheidene rassen witte en rode klaver met elkaar vergeleken worden.
Aanleg van klaver
De timing van de aanleg van een grasland met klaver is belangrijk om de onkruiddruk beperkt te houden. “Zet in op een zaai in het najaar, liefst in september. Daarbij heb je ook het bijkomende voordeel dat je bij de eerste snedes niet minder opbrengst hebt, zoals bij een voorjaarszaai”, aldus Keppens. De aanleg van een vals zaaibed kan, indien nodig, de opkomst van onkruid voorkomen.
Om te maaien raadde Keppens een mengeling van 30 kg gras en 3 kg witte en 8 kg rode klaver per hectare aan. Voor beweiding is 30 kg gras plus 5 kg witte klaver voldoende.
Verder is het belangrijk om te zaaien in vochtige omstandigheden en om voldoende ondiep te zaaien. “Anders komt de klaver niet goed op. Eigenlijk mag je niet dieper dan 1 cm zaaien.” Voorkom ook ontmenging, zodat er niet op 1 deel van het perceel enkel gras staat.
Graslandonderhoud
“Wanneer de grasklaver al ingezaaid is, is het werk natuurlijk nog niet gedaan. De bodem en het grasland moet je blijven onderhouden”, meent Keppens. Indien nodig moet de bodem bijbekalkt worden. Daarnaast heeft grasklaver niet te veel stikstof nodig. De kalibehoefte kan daarentegen tot 400 kg per hectare zijn, verspreid over de verschillende snedes. Een gift kalkcyanamide in het voorjaar helpt eventueel tegen onkruid.
Onkruid in toom houden kan met de weidebloter en weidesleep, maar vooral door te wiedeggen. Daarmee pak je bepaalde onkruidgrassen zoals straatgras, ruwbeemd en muur aan. “Rode klaver kan er wel niet goed tegen wanneer erover gereden wordt. Ook de uitlopers van witte klaver worden wel eens meegetrokken”, gaf Keppens mee.
Om het aandeel klaver terug aan te vullen, kan er eventueel doorgezaaid worden. Wel gaf 44% van de landbouwers in de bevraging van Gras@vies aan dat ze slechte ervaringen hadden met doorzaai en dat ze het zelfs geldverspilling vonden. Nog eens 46% ondervond wisselende successen, en bij maar 10% was doorzaai een positieve ervaring.
Keppens gaf nog een paar tips om van doorzaai een succes te maken: “Wanneer er open plekken zijn met nog meer dan 60% goede grassen, kan je aan doorzaai doen. Anders moet je toch graslandvernieuwing in het najaar overwegen.” Verder heb je een lagere stikstofvoorraad en vochtige omstandigheden nodig. “Doorzaaien doe je dan het best in korte zode en hou de daaropvolgende snedes licht genoeg. Het gras moet kort genoeg staan, zodat de kiemplantjes voldoende zonlicht en vocht krijgen.”
Maaibeheer
Maaibeheer heeft ook impact op het onkruidbestand, zeker bij klaver. “Vooral bij rode klaver maai je best op 7 cm of hoger. Zo krijg je ook algemeen een betere hergroei van het gras en minder kans op onkruid”, legde Keppens uit. “Witte klaver houdt daarentegen van kort maaien, aangezien witte klaver iets lager blijft dan rode klaver en bij een lage snede meer kan genieten van het zonlicht.”
Door de zwaarte van de snede kan je het aandeel van de soorten klaver sturen. “Zware snedes zijn slechter voor witte klaver, terwijl lichte snedes voor minder rode klaver zorgen.” Die laatste moet af en toe kunnen bloeien om voldoende reserves in de wortel op te bouwen.
