Viooltjes geven kleur aan de winter

Kiezen voor viooltjes in de tuin is een van de betere alternatieven om tijdens de winter de potten en balkonbakjes opnieuw te vullen. Maar zijn deze wel winterhard en hoelang bloeien ze?

Viooltjes botanisch

Viooltjes (Viola ) zijn een geslacht uit de viooltjesfamilie ( Violaceae ). Dit geslacht telt ongeveer 400 soorten, die voornamelijk voorkomen in de gematigde streken. De meeste van deze soorten worden op vochtige en iets beschaduwde plaatsen aangetroffen. Viooltjes zijn in de regel een- of tweejarig, alhoewel sommige soorten over wortelstokken beschikken en dus kunnen beschouwd worden als vaste planten. Ook in België kunnen we nog vaak botanische of ‘wilde‘ viooltjes tegenkomen. In totaal zijn 13 soorten viooltjes inheems, waaronder de hieronder beschreven soorten.

Akkerviooltje Het akkerviooltje ( Viola arvensis ) is een eenjarig viooltje dat tot 30 cm hoog kan worden. Dit viooltje bloeit van april tot oktober met kleine (1 à 1,5 cm) bloemetjes, die gelig wit zijn van kleur met een felgeel hartje. Dit plantje groeit graag op zonnige open plaatsen en wordt vaak aangetroffen in akkers, op open plekken in bermen, op puinhopen, op braakliggende gronden en in de voegen van bestratingen.

Driekleurig viooltje Het driekleurig viooltje ( Viola tricolor ) is meestal een eenjarig viooltje dat zich soms gedraagt als een kortlevende vaste plant. Dit viooltje bloeit van april tot oktober met kleine (1 à 1,5 cm) bloemetjes. De bovenste kroonblaadjes zijn diep paarsblauw zijn, de 2 zijdelingse kroonblaadjes hebben een blauwige rand hebben en zijn naar binnen toe geel. Het onderste kroonblad is geel of wit gekleurd, met een paars vlekje onderaan. Dit plantje groeit in België voornamelijk in de Kempen en de Ardennen.

Maarts viooltje Het maarts viooltje ( Viola odorata) is een doorlevend viooltje (vaste plant) dat al vroeg in het voorjaar, van maart tot mei, bloeit met dieppaarse bloemen met een wit of soms roze hartje. De bloemetjes zijn 1 tot 1,5 cm groot en verspreiden een fijne geur. In België komt dit plantje vrij algemeen voor in Brabant, het Maasgebied en in de zuidelijke Ardennen. Dit viooltje geeft de voorkeur aan beschaduwde plaatsen met voedselrijke, vochtige bodems. Het wordt vaak aangetroffen in heggen, op bermen, in parkbossen en langs boskanten.

Moerasviooltje Het moerasviooltje ( Viola palustris ) is, net als het maarts viooltje, een vaste plant die bloeit van april tot mei met bleeklila bloemetjes die donker geaderd zijn. De 2 tot 6 cm grote bloemen zijn rond tot niervormig of soms licht hartvormig. Het plantje wordt 5 tot 15 cm hoog en heeft kruipende wortelstokken. Het moerasviooltje is ook bij ons inheems en kan je aantreffen op voedselarme, natte gronden.

De tuinviooltjes

Hoornviooltje Het hoornviooltje ( Viola cornuta ) is een overblijvende (vaste) plant die tot 30 cm hoog kan worden. Het bloeit van april tot september met grote (2,5 cm), lang gesteelde, blauwe of soms geel en meerkleurige bloemen. Dit plantje komt van oorsprong uit de Pyreneeën en groeit graag in kalkhoudende bodems op zonnige plaatsen.

De meeste ‘kleinbloemige’ tuinviooltjes die in de handel verkocht worden, zijn hybriden (kruisingen) van het hoornviooltje. Ze zijn verkrijgbaar in alle kleuren van de regenboog, met een-, twee- of meerkleurige bloemen, al dan niet met gekleurde hartjes.

Tuinviooltje Het tuinviooltje ( Viola Wittrockiana- hybriden ) is ontstaan door kruisingen van oude cultuurrassen van het driekleurige viooltje met verschillende andere soorten viooltjes. Ze lijken nog altijd op het driekleurige viooltje, maar hebben grotere bloemen (van 2,5 tot wel 10 cm) en groeien krachtiger. De natuurlijke bloeiperiode van het tuinviooltje is van april tot juni. Ook hier zijn alle denkbare kleuren beschikbaar.

Viooltjes als winterpotplant

De normale bloeiperiode van de gekweekte viooltjes valt ergens tussen maart en september. Door het vroeger of later zaaien onder geklimatiseerde omstandigheden zijn gespecialiseerde kwekers nu ook in staat om bloeiende viooltjes aan te bieden in het najaar. Deze viooltjes bloeien vanaf de late herfst tot diep in het voorjaar. Viooltjes groeien en bloeien goed bij lage temperaturen. Bij gemiddelde temperaturen lager dan 6° C wordt de bloei geremd, maar wanneer de temperatuur terug oploopt, gaat de bloei hernemen.

Viooltjes doen het zeer goed als potplant. Omdat in de winter de groei toch wat minder is, worden de plantjes voor een mooi effect het best voldoende dicht bij elkaar geplant. Belangrijk is een plaatsje in de zon of de halfschaduw, zeker in de donkere winterperiode. Als ze geplant worden in een kwalitatief goede potgrond, vragen ze verder geen bijzondere aandacht. Wel bloeien ze langer als de uitgebloeide bloemetjes regelmatig worden verwijderd. Geef ze in droge periodes regelmatig water, zodat de potgrond nooit volledig uitdroogt.

Viooltjes zijn makkelijke en dankbare potplanten. Het moeilijkste is vaak de keuze te maken uit het grote aanbod van kleinbloemige en grootbloemige violen in alle kleuren van de regenboog, gaande van effen koel blauw tot warm geel en in alle denkbare kleurencombinaties.

Weetjes over viooltjes

Dat het viooltje reeds bekend was in de oude culturen van de Romeinen en Grieken blijkt uit de symboliek die het plantje met zich mee draagt. Het viooltje is niet alleen een symbool van het voorjaar, maar staat, vanwege zijn bescheiden omvang, ook bekend als zinnebeeld van verborgen deugd en schoonheid, nederigheid en bescheidenheid. In de Griekse mythologie stond het symbool voor het nieuwe, jonge leven in het voorjaar. Bij de Romeinen was het viooltje een bloem van rouw en zij noemden de dag dat ze hun doden herdachten dan ook ‘Viooltjesdag’. Er werd een aftreksel van het viooltje gebruikt als middeltje tegen een kater.

In de middeleeuwen kondigde de eerste bloei van het viooltje het begin van de lente aan en was dit de aanleiding tot uitbundige feestelijkheden. Er staan maartse viooltjes afgebeeld op het centrale paneel van het Lam Gods, waar ze symbool staan voor de nederigheid en bescheidenheid van Christus. Bovendien werd de paarsblauwe kleur van het maarts viooltje in verband gebracht met trouw en duurzaamheid en stond het viooltje symbool voor de liefde.

Wie nu viooltjes plant, zij het als symbool van liefde of als middeltje tegen een kater, kan straks genieten van een kleurrijke winter en een bloei die doorgaat tot in het vroege voorjaar.

Geert Brantegem