Composteren: de natuurlijke kringloop in de tuin
We kunnen eigenlijk dit ‘afval’, net als de meeste ‘tuinafval’ (bladeren, takjes, snoeisel, groenteresten, gemaaid gras…) echter ook zelf composteren. Net zoals op de bodem van een bos de afgevallen bladeren en takjes van de bomen door miljoenen kleine organismen langzaam worden afgebroken tot donkere, vruchtbare bosgrond, zo wordt in een compostbak, -hoop of -vat het tuin- en keukenafval door bacteriën, schimmels, insecten en wormen omgezet tot compost, een primaire bron van humus. En vergeet de verhaaltjes over stank, zurigheid of ongedierte. Mits het respecteren van een paar eenvoudige regels kan er niet zoveel misgaan.
Composteren is dus toch wel wat meer dan organisch materiaal op een hoop of in een compostvat gooien en dan maar hopen dat er compost ontstaat. We moeten trachten de meest gunstige omstandigheden te creëren voor de organismen die het organisch materiaal moeten omzetten naar compost. Zoals de meeste levende wezens hebben deze organismen naast voedsel ook behoefte aan vocht en zuurstof. Het organisch materiaal moet dus steeds voldoende vochtig en luchtig zijn.
Goede composteeromstandigheden kan men bekomen door een evenwichtige verhouding na te streven tussen de zogenoemde groene en bruine materialen. Groene materialen zijn de gemakkelijk verteerbare keukenresten, het grasmaaisel en de andere materialen die een zachte structuur hebben, veel vocht bevatten en rijk zijn aan voedingselementen. Bruine materialen zijn stug en breken veel langzamer af. Ze houden het mengsel voldoende luchtig tijdens de compostering (vb.: houtsnippers, fijne takjes, stro, dennennaalden, enz.…). Een ideale compostering start met een goede mix tussen bruine en groene materialen.
Water is onmisbaar voor de compostbewoners, hou het mengsel dus steeds vochtig, hou er echter rekening mee dat een teveel aan water de lucht uit het mengsel verdringt, dus te nat is ook niet goed. Vers plantenafval bevat veel vocht, dat door het verteringsproces pas na enkele dagen vrijkomt, dus niet te nat opstarten. Een snel composteringsproces van vooral de groene materialen zorgt voor een snelle stijging van de temperatuur, waardoor het mengsel door verdamping kan uitdrogen. Goed opvolgen van de vochtigheid, zeker bij kleinere volumes, is een must.
Lucht is net als vocht onmisbaar bij het composteren. Compost waar geen lucht bij kan, verstikt. De aerobe organismen sterven af en er begint een anaerobe rotting met als gevolg: stank. Stank wijst dus meestal op een teveel aan water en een tekort aan zuurstof. Dit kan opgelost worden door de hoop om te zetten en extra bruin materiaal onder te mengen, waardoor het mengsel weer luchtig wordt.
Temperatuur is een goede indicator voor het vlotte verloop van het composteringsproces. De bacteriën die in de beginfase van de compostering instaan voor de vertering van het organisch materiaal, zorgen er tevens voor dat ook de temperatuur in het mengsel al vlug gaat oplopen. Wanneer deze bacteriën over voldoende voedsel, zuurstof en vocht beschikken, zoals dit het geval is in een professionele composteringsinstallatie, kan de temperatuur gemakkelijk oplopen tot 60 à 70° C. Deze hoge temperatuur (fase van intensieve compostering) kan in een goede installatie 3 tot 6 maanden aanhouden. Door deze hoge temperatuur wordt de compost als het ware gesteriliseerd en verliezen een groot gedeelte van mogelijks aanwezige onkruidzaden hun kiemkracht en worden bijna alle schadelijke ziekteverwekkers afgedood.
Om keuken- en tuinafval te composteren zijn er verschillende systemen op de markt. De ideale keuze hangt af van de grootte van de tuin en van de hoeveelheid te composteren keukenafval. Hou steeds voor ogen dat de hoeveelheid groen materiaal altijd dient gemengd te worden met eenzelfde hoeveelheid bruin materiaal. Dit geldt zeker voor het compostvat. Voor een kleine tuin (200 à 400 m²) is een compostvat de beste keuze.
Het vat is zodanig ontworpen dat, mits het respecteren van bovenstaande regels, composteren kinderspel wordt. Is de tuin groter dan een paar honderd vierkante meter en moet er veel tuinafval worden verwerkt, dan kan je beter gebruikmaken van een 1 of meerdere compostbakken, die je kant-en-klaar kan kopen of zelf kan maken met oude paletten of enkele palen en wat tuingaas.
Een volume van ongeveer 1 m³ is ruim voldoende voor de verwerking van het afval van een gemiddeld grote tuin. Besteed voldoende aandacht aan het uitzoeken van een geschikte plaats voor de compostbak(ken). Een lommerrijke, luchtige, droge plek is ideaal voor de compostbak. Voorzie eventueel een deksel om de meeste regen tegen te houden. Het voordeel van een dubbel systeem (2 compostbakken) is dat het omzetten van de gedeeltelijk verteerde compost een stuk vlotter gaat. Wie graag veel compost gebruikt in de tuin en moestuin kan het best overgaan tot het opzetten van een composthoop. Het opzetten van de composthoop gebeurt het best in 1 keer op het moment dat er veel tuinafval (afgevallen bladeren, snoeihout, eventueel stalmest) beschikbaar is.
Zet hem net zoals de compostbak op een lommerrijke, luchtige en droge plek. Zorg ook bij een composthoop voor een goede menging van groene en bruine materialen. Door het groter volume blijft het vocht- en zuurstofgehalte op een natuurlijke wijze in evenwicht, wel is het zo dat de buitenkanten onderhevig zijn aan uitdroging en dus regelmatig moeten bevochtigd worden. Na een jaar is het tuinafval omgetoverd tot een mooie berg compost (een tweetal maand voor het gebruik omzetten verhoogt de kwaliteit van de bekomen compost aanzienlijk).
