CowToilet en nieuw stalconcept helpen stikstof reduceren

H et principe van het CowToilet is eenvoudig. Elke koe heeft op haar kont een zenuw en als je die aanraakt of masseert, gaat de koe plassen. Dierenartsen weten dat al langer. Dit trucje helpt hen om een urinestaal te kunnen nemen bij koeien. Hanskamp zag daarin een oplossing voor de melkveehouder.

“Drijfmest, de combinatie van vaste mest en urine, is een van de dingen die je wil vermijden als je de stikstof-uitstoot van melkkoeien wil reduceren. Je moet dus ingrijpen op het moment dat die fracties nog niet samen zijn. Met dat trucje van de dierenarts kan je voor een deel gaan bepalen wanneer en waar de koe plast. Van dat punt hebben we gezocht hoe we dat kunnen automatiseren”, zegt Jochem Tolkamp van Hanskamp.

“Deze zenuw zit bij elke koe ongeveer op dezelfde hoogte en van daar- uit ontwikkelden we een soort van gerobotiseerde massage van deze zenuw en een urinoir dat de koeienurine opvangt zonder de vaste mest. Het CowToilet is daarna geïntegreerd in het doorloopvoerstation van Hanskamp. Koeien moeten namelijk rust hebben om te plassen en dit lukte onvoldoende in een standaardstation waar de koeien achterwaarts het station verlaten. Uiteraard wordt ons vaak gevraagd of het CowToilet in een melkrobot past, maar vanuit hygiënische overwegingen wil je urine en melk liever niet in elkaars buurt hebben. Ook speelt capaciteit hierbij een grote rol.”

Het urinoir hangt aan het sluithek van de krachtvoerbox en heeft een schuin raster waar de vaste mest op afglijdt, zodat enkel de urine erin loopt. De koeienurine gaat vanuit het urinoir via een leiding rechtstreeks naar een luchtdichte tank.

Renure

“De voorbije droge zomer was er vraag naar koeienurine om akkers te bevloeien en ook in de glastuinbouw bestaat hiervoor interesse. Inzake renure, het winnen van droge meststoffen uit dierlijke mest, is koeienurine een betere bron om van te vertrekken dan drijfmest. Koeienurine bevat onder meer stikstof en kalium, interessante stoffen voor het bemesten van gewassen in de sierteelt. Die heb je ook in drijfmest, maar daar zitten alle meststoffen als een cocktail bij elkaar in vermengd. Dan zijn gescheiden meststromen zoals koeienurine de kortste weg naar een nieuw verdienmodel”, weet Tolkamp.

“We gaan altijd uit van het natuurlijke gedrag van de koeien. Onze krachtvoerboxen zijn heel open en de dieren zien elkaar, wat belangrijk is voor kuddedieren. Ze beslissen zelf wie wanneer aan de beurt is. In onze krachtvoerbox moeten de koeien ook niet achteruitstappen uit de box, maar ze verlaten die box langs voren. Ook dat is wat het natuurlijke gedrag het dichtst benadert.”

Inzake dierenwelzijn en gezondheid zijn er nog geen afwijkingen vastgesteld. “Er worden totaal geen verwondingen of ontstekingen veroorzaakt bij het geautomatiseerd masseren van de koeienkont. Het is ook niet zo dat een koe in volume meer of net minder gaat urineren als de boer het koeientoilet heeft in de stal. Alle parameters die we kunnen controleren, laten inzake welzijn en gezondheid hetzelfde zien als wanneer je het koeientoilet niet zou gebruiken”, aldus Tolkamp.

Het CowToilet van Hanskamp heeft bij de eerste testen een derde opgevangen van de zowat 33 l urine die de koeien daar per dag produceren. In totaal loosden 16 melkkoeien tijdens de meetperiode van ruim 20 maanden bijna 100 m³ l urine in het toilet. Dit zijn 52.631 plasjes in 605 dagen. Dankzij de doorontwikkeling van het CowToilet is het afgevangen urine- volume gestegen tot boven de 50%. Het koeientoilet vermindert de ammoniakemissie met 40 tot 50%.

Doorontwikkelingen

“Onze focus ligt op de technische vereenvoudiging van het CowToilet en op het afvangen van meer volume. In de toekomst, als we meer van deze koeientoiletten gaan produceren, kunnen we misschien een aantal opties integreren. Je kan bijvoorbeeld een aantal sensoren toevoegen. Omdat het toilet in de krachtvoerbox hangt, weet je al welke koe aan de beurt is. Met een eenvoudige sensor zou je via de urine kunnen bepalen welke koe tochtig is of je kan ziektes vroeg opsporen, maar voorlopig is dat nog toekomstmuziek. Er wordt aan ons al eens gevraagd of we al eens nagedacht hebben over een gelijkaardige toepassing voor jongvee, maar daar zijn we niet mee bezig.”

Per 25 koeien heb je 1 unit met krachtvoerbox en koeientoilet nodig. Het CowToilet van Hanskamp vergt een investering van zowat 1.000 euro per koe. Het koeientoilet is dus niet zo goedkoop. Je kan het niet integreren op een bestaande krachtvoerbox van een ander merk. “Op langere termijn heb je 2 achterliggende verdienmodellen. Je volume drijfmest wordt kleiner en meer geconcentreerd. Dat laatste is interessant als je die fractie inzet voor biogas. En je hebt een groot en zuiver volume koeienurine, dat je zelf kan inzetten of vermarkten. Bijkomend is er ook minder ammoniak in de stal en dat is zowel voor de koeien als de veehouder een voordeel”, legt Tolkamp uit.

VrijLevenStal

Dezelfde argumenten gaan op voor het nieuwste concept van Hanskamp, de VrijLevenStal. “Hiervoor stappen we af van beton in de melkkoeienstal. De VrijLevenStal is een stal zonder ligboxen of mestput en lijkt het meest op een vrijloopstal, maar dan met een andere vloeropbouw.

Helemaal onderaan komt een ondoordringbare laag. Dat kan nog altijd beton zijn, maar net zo goed een heel stevige en niet-doorlatende folie op aangestampte aarde. Daarop komen drainagebuizen en daarboven op een heel dikke laag infiltratiezand. De toplaag is infiltratiezand of fijngemalen plantaardig materiaal.

Als de koeien plassen, loopt hun urine in enkele seconden doorheen de toplaag en het zand naar de bodem, waar de vloeistof samenkomt en bij verzadiging in de geperforeerde buizen loopt en zo naar een luchtdicht opvangpunt gaat. De koeienvlaaien blijven bovenop het zand of het organische materiaal liggen.

Eén keer per dag rijdt de veehouder door de stal met de BeddingCleaner van Hanskamp. Dat is een machine die de bovenste zandlaag afschept en de vaste delen schudt en ‘paneert’ met zand. Zoals bij een aardappel- of kaaskroket komt er een ‘krokant’ laagje zand of fijn organisch materiaal rond de koeienvlaai, zodat die steviger wordt en te hanteren is. De machine transporteert die gepaneerde vaste mest naar een vangbak achteraan.

Het is voor de veehouder een kwestie van de machine juist af te stellen en ervaring op te doen. Hoe diep schep je, hoe snel gaat de transportband, hoe snel rij je, enzovoort. Zelfs als niet meteen alle vlaaien in de bak terechtkomen, heb je de ‘gemiste’ vlaaien al voorgepaneerd, zodat ze bij een volgende rit wel in de bak terechtkomen.

Je zou denken dat zand voor een koe wat moeilijker stapt dan beton. “Voor de koeien is het geen probleem. Weidegras is hun meest geliefde vloer, maar zand komt dicht in de buurt. Zand levert minder kwetsuren op dan een betonvloer en de koeien worden minder vuil aan poten, buik en uier. Dat is een van de zaken die de boeren meteen opvallen als ze dit concept zien. Het kunnen tonen van propere koeien kan belangrijk zijn voor klanten van hoevewinkels en hoeveterrassen en overnachtende hoevetoeristen”, vertelt Tolkamp.

Het prototype van de BeddingCleaner van Hanskamp hangt achter een tractor. “Dat is een goede oplossing. We krijgen nu al de vraag om daar een zelfrijdende machine van te maken, maar daar zijn we niet mee bezig.” Op Eurotier wordt de eerste serie gelanceerd die geleverd kan worden in september 2023.

In een van de eerste VrijLevenStallen, bij Sanne en Christian Klein Koerkamp in Schalkhaar, gaat het schoonrijden makkelijk. De veehouder voert eerst de koeien en kan dan met de BeddingCleaner rondrijden om te cleanen. Het rondje met de trekker duurt nauwelijks een paar minuten.

Dit concept is ingrijpend anders dan het koeientoilet, maar je vangt zo wel alle koeienurine op. De koeien hebben alle ruimte zoals in een weiland. Veehouder Klein Koerkamp geeft ook aan dat het celgetal al 100 punten gedaald is en hij verwacht dat zijn koeien ouder worden.

Kan elke veehouder zo’n VrijLevenStal bouwen? “Met de BeddingCleaner kom je niet in de uiterste hoeken. Daarom moet je een rechthoekige stal zo inrichten dat de dieren niet in de hoeken kunnen gaan mesten. Een stuk touw kan al volstaan. Een bestaande – doorgaans lange, smalle en rechthoekige – stal ombouwen tot een VrijLevenStal zal vaak, maar ook niet altijd mogelijk of de beste oplossing zijn. Het hangt af van de vertreksituatie (lengte, breedte, bestaande vloeropbouw, …). De hoogte van een mestkelder is vaak voldoende voor de dikte van de laag infiltratiezand”, aldusTolkamp.

Met dit systeem voer je toch elke dag een stukje zand van je stalvloer af? “In hoeveelheid valt dat heel goed mee. Het is niet dat je elke week een vrachtwagen met vers infiltratiezand moet laten aanrijden. Er bestaan manieren om dat zand opnieuw los te maken van de gepaneerde mest. Dat is interessant wanneer je de vaste mest wil gebruiken voor biogas, want in die toepassing heb je niks aan zand. Dan kan je het zand zoveel mogelijk verwijderen voor het in de vergister gaat of je kiest voor de paneerlaag in organisch materiaal.

“Eén Nederlandse gebruiker van de VrijLevenStal voert de gepaneerde mest uit op zijn akkers. Hij heeft nog niet gemerkt dat de samenstelling van de bodem daardoor verandert of dat zijn akker plots enkele centimeters hoger zou liggen. Dat is te verwaarlozen”, legt hij uit.

Hanskamp wordt geen stallenbouwer. “Wij geven advies over de stal en over welk zand je het best gebruikt, maar wij zijn in de eerste plaats machinebouwers. In het verhaal van de VrijLevenStal zijn wij de leverancier van de BeddingCleaner.” Die ontgroeit stilaan de fase van het prototype. “We reduceren het gewicht, want materiaalgebruik is duur. En we gaan van 2 transportbanden naar 1. Dan heb je weer minder onderdelen nodig en dan verhoogt de betrouwbaarheid.”

Erkenning

Het CowToilet is in Nederland reeds erkend als stikstofreducerend. Voor de VrijLevenStal moet de erkenning in Nederland nu snel volgen. Hanskamp hoopt dat beide concepten ook in Vlaanderen erkend kunnen worden als stikstofreducerend. “Wij kunnen al onze claims wetenschappelijk en met praktijktesten onderbouwen. We begrijpen dat veel Vlaamse veehouders wachten tot er een erkenning is om hierin te gaan investeren, maar we merken dat er veel interesse bestaat voor beide producten”, besluit Jochem Tolkamp.

Filip Van der Linden