Toegang tot landbouwgrond belemmert nieuwkomers in uitbouw van CSA-bedrijven
CSA-landbouw mag dan al een duurzaam model zijn, wie als nieuwkomer dit model verder wil uitbouwen, stuit vaak op een aantal moeilijkheden. Eén daarvan is de toegang tot grond. Er zijn nog andere aandachtspunten, stellen De Landgenoten, CSA-Netwerk Vlaanderen, De Ideale Woning en VVSG in een rapport na een rondvraag eind 2018 bij CSA-bedrijven.
CSA: Community Supported Agriculture. Het is een landbouwmodel dat in Vlaanderen een jaarlijkse groei kent van 5 of meer landbouwbedrijven. “In 2019 zijn er 55 CSA-bedrijven, goed voor meer dan 9.000 deelnemers en meer dan 100 ha landbouwgrond”, stelt Adje Van Oekelen van De Landgenoten.
Multifunctionele invulling
CSA-boeren doen aan landbouw voor en gedragen door de gemeenschap. “Op een landbouwbedrijf met slechts 2 ha kunnen ze een 300-tal omwonenden voorzien van verse groeten én er een volwaardig inkomen uit halen. Naast het produceren van gezonde voeding is er meestal ook ruimte voor andere activiteiten op het bedrijf. Zo krijgt de boerderij een multifunctionele invulling, volledig ingebed in de lokale gemeenschap”, stelt Adje Van Oekelen.
Deze boeren kiezen voor biolandbouw of agro-ecologische toepassingen waarbij bodemvruchtbaarheid centraal staat: wat méér koolstof in de bodem betekent minder koolstof in de lucht, beschermt tegen erosie en overstromingen en zorgt voor meer biodiversiteit.
“Ze sluiten de kringloop op hun bedrijf door het gebruik van externe inputs, zoals kunstmest en fossiele brandstoffen, zoveel mogelijk te beperken en lossen met directe verkoop het mobiliteitsprobleem van de voedselindustrie op.
Rondvraag bij CSA-bedrijven
In het kader van een project met steun van Vlaanderen Circulair ‘Ruimte voor voedselproductie in de circulaire economie’ organiseerde CSA-netwerk Vlaanderen in samenwerking met De Landgenoten in 2018 een rondvraag met als doel om een objectief zich te krijgen op de situatie van alle CSA-bedrijven in Vlaanderen in verband met hun toegang tot landbouwgrond.
“Daarnaast werd er ook gevraagd naar algemene bedrijfsgegevens, de mate van tevredenheid en toekomstperspectief, en welke andere knelpunten de bedrijven ervaarden.”
Hoewel de zelfoogstboerderij, die vooral groenten aanbiedt, de meest voorkomende formule blijft, treedt er meer en meer een diversificatie op. Slecht 1 op 4 beperkt zich tot enkele groenten. 6 op 10 hebben naast CSA-abonnementen nog andere kanalen voor de verkoop.
Belangrijke vaststellingen
De gemiddelde oppervlakte per bedrijf bedraagt 2,7 ha, hoewel 75 % van de bedrijven een oppervlakte kleiner dan 2,5 ha heeft. Gemiddeld bedraagt de omzet 67.000 euro per jaar, maar de helft haalt geen 55.000 euro. Een kwart van de CSA-boeren werkt op onzekere gronden.“Van 47 % is minstens één van de zaakvoerders eigenaar van de landbouwgrond, de andere helft is geen eigenaar. Zij zitten meestal op gronden die in eigendom zijn van particulieren, familie of coöperatieve vennootschappen. Bij 5 bedrijven (11 %) is toegang tot grond geregeld via De Landgenoten, zij hebben carrièrelange zekerheid over gebruik van de grond.
Meer dan de helft van de ondervraagden woont aan of op het bedrijf. “Bij de rest woont 57 % op meer dan 5 km van hun bedrijf, en zelfs 29 % op 10 km of meer van hun veld.”
Het type overeenkomst voor gebruik van gronden bij niet-eigenaars is heel uiteenlopend: voor 30% is dit gratis of in bruikleen (vaak zonder schriftelijke afspraak) en voor 9% in er een bezetting ter bede. Slechts 26% heeft een officiële éen seizoens- of loopbaanpacht, bij 9% zijn het verschillende gebruiksrechten voor verschillende percelen, en de overige 26% heeft nog andere vormen van gebruiksovereenkomsten.
Algemeen verontrustend is dat onder alle respondenten 18% al eens is moeten verhuizen en de helft beperkingen of problemen kent met betrekking tot het gebruik/bestemming van de grond voor hun landbouwactiviteit. Bovendien zouden 65% (eventueel) willen uitbreiden, 45% meer zekerheid willen in hun toegang tot grond en 31% meer of betere gebruiksrechten willen hebben.
Eigendom van grond
Eigendom van grond of zekere toegang tot grond speelt een grote rol in hoeverre de CSA-boeren tevreden zijn. Een selectie gegevens illustreert dat goed. Van de niet-eigenaars heeft 37,5% geen of enkel een mondelinge overeenkomst voor toegang tot grond, en kent 42% een heel korte (meestal 1 jaar) opzegtermijn.
Nog 37,5% geeft een lage score voor toegangszekerheid in de nabije toekomst en 35% geeft aan dat de graad van zekerheid een sterke rol speet in hun bedrijfsvoering. 51% van de niet-eigenaars wil (eventueel) de grond waar ze op boeren kopen...
Veel nieuwkomers
“Vele CSA-boeren zijn nieuwkomers in de landbouw, die niet genieten van de opgebouwde eigendom, kapitaal en infrastructuur van gevestigde (familiale) landbouwbedrijven. Hoewel het om een relatief kleine groep landbouwers gaat, is de onzekere toegang tot grond en alle gevolgen van dien, duidelijk een rode draad. Zekere toegang tot grond helpt om heel wat knelpunten te vermijden”, besluit Adje Van Oekelen van De Landgenoten.
