Ik hou van de landbouw en de landbouwers. Ik hou van het buitenleven. Ik geniet van de voortgang van de seizoenen, de bloei van het vlas, het opschieten van de maïs, het vallen van de bladeren, het dichtvriezen van poelen, enz. Maar ook van de koeien in de wei naast mijn huis, de geur van vers gemaaid gras dat transformeert in hooi, de veldleeuwerik die hoog boven de wei zingt, de kieviten die opvliegen als je voorbij wandelt, enz.
Je merkt het. Elementen uit de landbouw en de natuur zijn met elkaar verweven. De landbouw put uit de kracht van de natuur om onze belangrijkste basisbehoefte te voldoen, namelijk voedsel. Alleen kan je je de vraag stellen of de landbouw niet al te ingrijpend de wetmatigheden van de natuur manipuleert. De opbrengsten zijn in de loop van de voorbije decennia sterk gestegen, door veredeling, wisselteelt, aangepaste bemesting – helaas soms ook ongebreideld gebruik van kunstmest en dierlijke mest – en door het gebruik van herbiciden en insecticiden om de risico's op mislukte oogsten in te dijken.
De natuur beheersen is niet zo eenvoudig. Sommige praktijken staan in een spannende verhouding met de menselijke gezondheid. Denk aan het gebruik van glyfosaat en het effect ervan op de bijen, aan de uitstoot van fijn stof vanuit de intensieve veehouderij, aan de stikstofdepositie in de natuur enz.
Risico’s afdekken met risico’s
De risico's van de landbouwexploitatie wegnemen door nieuwe risico's te creëren: dat is toch het kenmerk van de evolutie van de landbouw van de voorbije decennia. Qua akkerbouw is er toch enig beterschap te noteren: bestrijdingsmiddelen worden meestal secuurder gebruikt, de kwaliteit ervan verbetert gestaag, maar er is nog een lange weg te gaan om een evenwichtige balans met de natuur te bereiken.
Eenvoudig is het niet, het beheersen van de natuurfenomenen. De klimaatverandering – naast hogere temperaturen met drogere zomers en nattere winters - maakt het nog veel complexer. Landbouwers hebben het meest risicovolle beroep ter wereld. Ze werken in haast onvoorspelbare omstandigheden en zijn nooit zeker van een behoorlijk inkomen. Logisch dat landbouwersfamilies vroeger gemengde boerderijen uitbaatten. Zo konden ze de risico's spreiden. Dat is voorbij, want de dwingende specialisatie en schaalvergroting doorbraken dat patroon.
Dat fenomeen is tegelijk oorzaak en gevolg van het onder druk staande inkomen en van de krimpende autonomie van boeren. Landbouwers worden gegijzeld door de voedingsconcerns en de supermarktketens. Het Europese ideaal, genoeg voedsel voor iedereen, zorgde eerst voor een opbloeiende landbouw, maar met de tijd ook voor een ongenadige internationale concurrentiestrijd en te lage prijzen. Die oneerlijke strijd dreigen onze landbouwers finaal te verliezen. Hogere kosten, kleinere oppervlaktes.
Bulk of toegevoegde waarde
We verliezen gegarandeerd de strijd als we blijven doorgaan met het produceren van bulk. Kijk eens naar de toename van het aantal en de schaal van nieuwe stallen. Honderdduizenden opeengepakte kippen die nooit het daglicht zien, duizenden varkens... bedoeld voor de export. Daar is een beetje geld mee te verdienen, maar voor hoe lang nog? Als de Afrikaanse varkenspest maar niet uitbreidt, of de vogelpest niet toeslaat. En hoeveel van die exploitanten zijn nog onafhankelijke landbouwers? Integratoren nemen die markt over – de investeringskosten zijn dusdanig dat zij die nog kunnen dragen. Bizar dat de overnemers van landbouwbedrijven de toeleveranciers zijn van de landbouw.
Meer zelfs, de zelfvoorzieningsgraad van vleesproductie is totaal uit balans, en dat komt enkel omdat we massaal soja invoeren uit Zuid-Amerika. Is dat verantwoord voor vlees dat we exporteren? De hoeveelheid mest die daar het gevolg van is, is veel groter dan we nodig hebben. Dat leidt onvermijdelijk tot problemen, zie het recente schandaal van de mestfraude. Ook dat is helaas een kenmerk van de landbouwsector: er zijn nogal wat profiteurs die het systeem verpesten. En al te vaak kijkt de overheid dan de andere kant uit, lees: weigert de problemen te onderkennen en aan te pakken.
Balans landbouw en natuur
Een balans tussen landbouw en natuur is echt niet zo ver weg als velen denken. We moeten gaan voor een natuur-verrijkte landbouw die een grote biodiversiteit garandeert. Dat moet mogelijk zijn in een regio met quasi de beste gronden van de wereld in een gematigde klimaatzone die voor de landbouw ideaal is. Het ligt dan ook voor de hand dat we moeten gaan voor een grondgebonden landbouw, met een veeteelt die afstapt van bulkproductie en kiest voor meerwaardecreatie.
Dat betekent een kleinere veestapel die zo grondgebonden mogelijk is en minder dieren die in betere omstandigheden leven. Dierenwelzijn is terecht een groeiend aandachtspunt. Meerwaardecreatie zal in een beter inkomen resulteren. Dan kan het landbouwvak dat van een onafhankelijke bedrijfsleider blijven, met haalbare investeringen. Anders hebben we over dertig jaar geen boeren meer, maar werknemers-boerenknechten in dienst van een investeringsholding of een veevoederproducent. De uitbaters van biologische bedrijven, van de korte keten en dergelijke, tonen dat het anders kan. Een diversiteit aan bedrijven is dé toekomst.
Boeren zijn qua oppervlakte de belangrijkste beheerders van de open ruimte en de verzorgers van het landschap. Daar mag de overheid wat middelen voor veil hebben, voor onder andere bloemenstroken, bomenrijen en hagen. Die inspanningen leveren geen winst op, maar wel veel natuurkwaliteit en landschappelijke schoonheid. Daarom liever de ecosysteemdiensten eerlijk vergoeden dan hectaresteun te blijven betalen. Daar wint iedereen bij: de natuur, de landbouwer en wij allemaal die graag genieten van de open ruimte.
