Vergelijkt men België met Tsjechië als het over de hopteelt gaat, dan spreekt men in Tsjechië wel over andere grootteordes. Allereerst is de bierconsumptie een pak hoger. Volgens het Kirin Beer University Report in 2017 sloegen de Tsjechen in 2016 namelijk 143,3 liter per persoon per jaar achterover, wat ze tot de grootste drinkers van dat jaar bombardeerde. De Belg, die trots is op zijn ‘bierland’, prijkt slechts op de 27e plaats met ‘amper’ 67,4 liter.
Bierproductie en -consumptie niet gelinkt
Opvallend is dat de bierproductie een heel ander beeld laat zien. Het is China dat wereldwijd het meeste bier produceert, bijna 40 miljoen kiloliters, gevolgd door de VS en Brazilië. België en Tsjechië staan respectievelijk op de 20e (2,12 miljoen kiloliters) en 22e plaats (1,9 miljoen kiloliters). Het land telt 118 telers, met elk rond de 40 - 50 ha hop.
In 2016 stond er 4.775 hectare aan hop, en werd er 7.712 ton geoogst. Dit was een stijging van 59,2 % ten opzichte van het jaar ervoor. Alle hopgroeiende gebieden kenden een topoogst. Dit is te danken aan subsidies, die toelieten dat hop op meer dan 250 ha kon worden heraangeplant. Doorheen de tijd zit er wel wat speling op het areaal, maar tot 2010 bedroeg dat nog 5.210 ha, waarna het daalde tot 4.319 ha in 2013, waarna het terug licht steeg tot 4.945 ha in 2017. De hopproductie kende in 2012 wel een belangrijke dip, wat alles te maken heeft met de gevolgen van de droogte toen.
Bitter en aroma hop
In Tsjechië telen in drie regio’s hop: Saaz, Trschitz and Auscha. Ze produceren 11 soorten Tsjechische hop, maar niet allemaal in dezelfde mate. Dé belangrijkste soort is Saaz hop. In 2017 stond 88 % van het hopareaal in het teken van Saaz hop, wat gelijk staat voor zo’n 4.317 ha. Hoewel dit doorheen de tijd de belangrijkste hopsoort is, werd af en toe een nieuwe soort op de lijst gezet. Zo werden Bor en Sladek in 1995 erkend, daarna Premiant (1996), Agnus (2000), Harmonie (2004), Rubin (2007), Kazbek en Vital (2008), Saaz Late en Bohemie (2010). Om aan de lijst te worden toegevoegd moeten de nieuwe rassen een hoger alfazuren-gehalte hebben en hogere opbrengsten.
Elk van die hopsoorten heeft ook zijn specifieke kenmerken, die hieronder kort uit de doeken worden gedaan.
Vital is ontstaan na de kruising tussen Agnus en andere hopsoorten. Het bevat een gehalte aan xanthohumol en DMX, wat een goede invloed heeft op de menselijke gezondheid. Deze hopsoort kan dan ook aangewend worden voor farmaceutische en biomedische doeleinden. Verder is het een bitter hop en dubbeldoelras.
Bohemie behoort tot de groep aromahoppen. Het deel van het genoom is afkomstig van Tsjechische hopvariëteiten Sladek of Saaz voor een meer bittere smaak.
Kazbek is vernoemd naar de hoogste berg van de Kaukasus. Met de naam wou men de robuustheid en de stabiliteit van het ras in de verf zetten. Het is een smaakhop die niet alleen geschikt is voor traditionele bieren, maar ook voor Engelse of Amerikaanse stijlen zoals ale of IPA. Typisch is de pittige citroenaroma, wat het ook geschikt maakt voor drooghoppen.
Saaz is de bekendste hop van Tsjechië, en is vernoemd naar de stad Saaz. Het is een fijne aromahop die een zeer goede smaak verzekert, maar de opbrengst is laag. Verder is het een vroege variëteit, in tegenstelling tot Saaz Late.
Saaz Late is een fijne aromahop die verwant is aan de traditionele Saaz hop. Het is een late variëteit die het uitstekend doet voor pilsbieren.
Sladek wordt gekenmerkt door een hoog bètazuren-gehalte en heeft wel een hoog opbrengstpotentieel. Het is de tweede grootste hopsoort van Tsjechië, met zo’n 295 ha als areaal. Het is een hybride aroma variëteit van het Saaz type en geschikt voor het maken van pilsachtige bieren. Sommige brouwerijen gebruiken het ook voor toevoeging van de derde hop in het geval van niet-premium bieren.
Bor werd ook opgenomen in de lijst, maar is momenteel vervangen in de productie door een Premiant variëteit, dat stabieler is naar opbrengst en alfazuren toe.
Premiant heeft een hoog alfazurengehalte en opbrengstpotentieel. Het is de derde grootste hopsoort (165 ha). 50 % van zijn afkomst zijn Saaz fijne aroma hopsoorten. De bitterheid van deze hop is eerder neutraal, maar geeft een lange bitere nasmaak in bier.
Agnus is een alfavariëteit, maar bevat nog met een veel bètazuren in vergelijking met andere alfavariëteiten. Genetisch gezien heeft deze hopsoort Sladek als origine. Het wordt gebruikt door een groot aantal Tsjechische brouwerijen. De brouwkwaliteit is echter gelijkaardig met die van andere variëteiten, maar toch heeft het een beter effect op bierstabiliteit. Het ras wordt daarom ook gebruikt voor exportbieren. Verder is het geschikt voor het maken van extracten en het verwerken tot pellets.
Harmonie heeft een hoog betazurengehalte, maar ook een hoog alfazuurgehalte. De eerste brouw- en testresultaten in Tsjechische brouwerijen toonden aan dat het een ras is met een zeer goede kwaliteit voor intense en kwaliteitsvolle bieraroma’s. Het zorgt voor een pittige toets aan lager bier, donkere bieren en ales.
Rubin is een bittere variëteit en is genetisch gelijkaardig aan de oude Midden-Europese aromahopsoorten. De Saaz variëteit beïnvloedde het genoom. Ook wordt het gekenmerkt door een fijne bitterheid met een kruidig en pittig aroma
Expert in export
Hop houdt voor een groot deel de economie draaiende en neemt een prominente plaats in het programma van het ministerie van Landbouw in. Het is een belangrijk exportproduct. De laatste jaren is de export ook goed gegroeid. Niet alleen de export van bier groeide in 2016, maar ook de bierproductie voor de thuismarkt. 4,4 miljoen hectoliter werd geëxporteerd uit Tsjechië. Naar de EU-landen daalde de export wel een beetje. Het meeste gaat naar Slovakije, Duitsland en Polen. Echter, ook de export naar niet-EU-landen stijgt, zoals naar Rusland, Zuid-Korea en de Verenigde Staten. Van bierimport is er ook sprake. Hoewel die voor 2016 ten opzichte van 2015 licht steeg, blijft de import één van de laagste in Europa. Polen bracht toen het meeste bier binnen voor de EU, en Mexico voor de niet EU.
Ook mout wordt geëxporteerd. Tsjechië exporteerde in 2016 bijna 270.000 ton mout naar 51 landen. In 2016 werd 49 % van de totale moutproductie naar het buitenland getransporteerd. Polen en Duitsland waren de belangrijkste kopers, maar ook de interesse van Hongarije en het Verenigd Koninkrijk zijn gewekt.
Ten slotte wordt ook hop geëxporteerd. 20.000 ton hop gaat jaarlijks naar België. Ons land staat daarmee in de top 10 van afnemers. De belangrijkste hop gaat vooral naar China, Japan en Duitsland.
Georganiseerd klimaat
Er zijn twee belangrijke organisaties waarbij de Tsjechische hopteler zich kan aansluiten. Daarmee is de Tsjechische hopteler beter vertegenwoordigd dan de Belgische. De Hop Growers Union en de Chmelarstvi coöperatie Zatec vertegenwoordigen beide de Tsjechische hoptelers. De Chmelarstvi coöperatie Zatec verenigt bijna alle Tsjechische hoptelers, wat overeenkomt met een totaal van 90 % van het hopareaal in Tsjechië.
De coöperatie steunt de leden door de diensten die ze aanbiedt, voornamelijk in hophandel en hopverwerking (zoals verwerking tot pellets). Voor de hophandel werkt de coöperatie samen met haar dochteronderneming Bohemia Hop. Die is verantwoordelijk voor de aankoop en de verkoop van Tsjechische hop aan brouwerijen over heel de wereld, op basis van langetermijncontracten. Dat ze een derde van de totale hopproductie aankopen, maakt dat hen de leider in hophandel. Voor export wordt toegezien dat de hop voldoet aan de hoogste kwaliteitsstandaarden.
Andere activiteiten hebben te maken met hopmechanisatie, hop-traliewerkconstructie en hopopslag. Verder wordt IT-steun aangeboden, en ook financieel zijn er systemen opgezet. Zo krijgt een landbouwer bijvoorbeeld hulp door kortetermijnfinanciering van operationele kosten bij de hopproductie in het lopende jaar en door langlopende leningen voor grotere investeringsprojecten.
Bloeiend onderzoek
Naast vertegenwoordiging is de Hop Growers Union ook de stichter van het Hoponderzoeksinstituut dat focust op veredeling, gewasbescherming en teelttechnologie. Ze hebben naast het onderzoekscentrum in Saaz ook een onderzoeksboerderij in Steknik van maar liefst 126 ha met verschillende variëteiten en een onderzoekscentrum in Tršice.
De Chmelarstvi coöperatie Zatec heeft dan weer een hopinstituut in de Tirschitz hopregio, die enorm bijdraagt aan de introductie van nieuwe Tsjechische hopvariëteiten in het veld.
Naast de onderzoekscentra is ook de Czech University of Life Sciences in Praag bezig met onderzoek in de hopteelt. Want met de klimaatverandering zijn de droogteperiodes niet erg welkom. Er is veel onderzoek naar water en irrigatie. Er lopen verschillende projecten, met onderwerpen rond mechanisatie tot verwerkingssystemen.
Dit artikel kwam tot stand naar aanleiding van de BVLJ-ENAJ trip ‘Froms hops tot glass’ in Tsjechië, en de informatie verkregen van de Czech University of Life Sciences in Praag , de Hop Growers Union en de Chmelarstvi coöperatie Zatec.
De geschiedenis van hop rijkt ver terug in de geschiedenis, maar door de grote vraag werd Saaz hop, Zatecky chmel in het Tsjechisch, pas een uniek en kostbaar goed aan het eind van de 16e eeuw. Tijdens de 18e eeuw werd Saaz hop, dat bestaat uit een groep van fijna aromahopsoorten, nog belangrijker en het areaal en de productie groeide. De hop is dan ook wereldwijd bekend.
Interessant is dat de Saaz hop het PDO-label (Protected Designation of Origin) heeft gekregen. Producten met dit logo hebben bewezen eigenschappen die uitsluitend voortkomen uit het landschapskarakter en de producenten in die regio. Ze hebben dus kwaliteiten of kenmerken die effectief gelinkt zijn met een bepaalde geografische regio, die bepaald worden door natuurlijke en menselijke factoren.
De natuurlijke condities in de Žatec hopregio zijn dus fundamenteel voor de teelt van Saaz hop. In het noordwesten is de regio beschermd door het Ore en het Doupov gebergte en de centrale ‘Bohemian uplands’. Jaarlijks regent het er minder dan 450 mm en de gemiddelde jaartemperatuur bedraagt 8 à 9 °C. Ook de bodem, waaronder de Perm bodem en de lichtere mergelsteenbodem, beïnvloeden de kwaliteit van de hop. De ligging van de hopvelden, samen met de helling, de hoogte boven het zeeniveau en andere parameters, zorgen voor het unieke karakter van de hop.
