Arbeidsefficiëntie nodig voor een rendabele prei- en courgetteteelt

V olgens de verzamelaanvraag 2016 werd in Vlaanderen 2.898 ha prei geteeld en 680 ha courgettes, dit zowel voor de verse markt als voor de industrie. Voor afzet op de verse markt produceerden 523 telers prei en 145 telers courgettes. Om inzicht te verwerven in de kostprijs van de teelten werden in verschillende werkgroepen per teelt registraties uitgevoerd op hun bedrijven.

Arbeidskost vaak onderschat

Elk bedrijf is anders gestructureerd en elke teelt heeft andere aspecten die de kostprijs bepalen. Naast de directe (variabele) kosten zoals plantmateriaal, bemesting en gewasbescherming zijn er andere productiekosten die dikwijls groter zijn in aandeel en waar minder van gekend is. Zowel voor prei als voor de courgetteteelt is dit ongetwijfeld de arbeidskost. Vooral eigen arbeid wordt vaak onderschat bij kostprijsberekeningen of zelfs helemaal niet meegerekend. Een goed inzicht verwerven in deze arbeidskost kan een bedrijfsleider helpen gepaste maatregelen te treffen om de arbeidskost te beperken.

Prei

Op een tiental bedrijven verspreid over Vlaanderen werd de kostprijs van de preiteelt opgevolgd. Uit dit project blijkt dat de gemiddelde totale kost, exclusief arbeid, voor de teelt van 1 hectare prei 12.690 euro is. Er is een vrij grote variatie tussen de bedrijven waarbij afschrijvingen van machines en gebouwen het grootste verschil veroorzaken. De variatie tussen de bedrijven schommelt tussen de 73% en de 149%.

Directe teeltkosten zoals plantmateriaal, gewasbescherming en bemesting hebben een aandeel van gemiddeld 21% van de totale kosten. De verschillen tussen de bedrijven zijn hier eerder beperkt. Ook afschrijvingen zijn voor de teelt van prei belangrijk. Naast gebouwen en machines of tractoren die voor meerdere teelten kunnen gebruikt worden, zijn er ook specifieke machines nodig zoals een plant-, schoffel- en oogstmachine en een loods voor het schonen van de prei, eventueel met frigo. Afschrijvingen hebben een aandeel van 18% van de totale kost.

Er zijn behoorlijk grote verschillen tussen de bedrijven. Dit lijkt heel logisch. Sommigen hebben recent investeringen uitgevoerd en anderen niet. Het aandeel vaste kosten zoals onderhoud, algemene bedrijfskosten, … omvat gemiddeld 17% van het totaal.

Arbeid is gedurende vijf maan den (december 2015, januari, februari en maart 2016 en januari 2017) geregistreerd op zeven bedrijven, telkens één week per maand. In deze maanden is er gemiddeld 626 uur gewerkt aan het oogsten, vervoeren, schonen en aanleveren van de prei. Reken daar het planten en het teeltonderhoud bij en je komt al snel aan een gemiddelde van 750 uren per hectare prei. Er blijken grote verschillen te zijn tussen de bedrijven. Het bedrijf met het hoogste rendement maakte netto ongeveer dubbel zoveel prei klaar dan het bedrijf met het laagste rendement. Dit verschil is deels te verklaren door de kwaliteit van de prei maar nog meer door de manier van werken, de lay-out van de verwerking, de efficiëntie in handelingen en ergonomie. Wanneer arbeid gerekend wordt aan een uurtarief van 11 euro voor seizoensarbeid en 15 euro voor eigen arbeid dan is het gemiddelde op de bedrijven waar de registraties plaatsvonden 41 % van de totale kost van de prei bijna 9.000 euro per hectare. Het is dus hoe dan ook belangrijk om goed uit te zoeken op welke aspecten er efficiënter kan gewerkt worden.

Courgette

Zeven bedrijven met een najaarsteelt courgette voor de versmarkt registreerden in het najaar van 2015 dagelijks de arbeid die hun courgetteteelt vereiste. Vanaf het aanleggen van de teelt (klaarleggen, plastiek trekken, planten…) tot de opkuis van de teelt werden de arbeidsuren van alle werkzaamheden grondig genoteerd (teeltonderhoud, oogsten, marktklaar maken…). De totale kostprijs voor arbeid loopt voor een arbeidsintensieve teelt als courgette op tot 50 % van de totale kostprijs van de teelt (met seizoensarbeid gerekend aan €11/u en eigen arbeid aan €15/u). 13 % gaat naar de directe teeltkosten zoals plantmateriaal, bemesting en gewasbescherming. Indirecte kosten zoals de kost van pacht, afschrijvingen en intresten van gebouwen, machines en materiaal die ingezet worden voor de teelt van courgettes maken samen 18 % uit van het totaal. Een niet te verwaarlozen aandeel gaat ook naar verschillende vaak onderschatte kosten zoals onderhoudskosten, leveringskosten, algemene bedrijfskosten en diverse kosten (19%).

Via de registraties van de verschillende deelnemende bedrijven werd binnen de projectgroep een totale kostprijs van gemiddeld 200.00 euro bekomen met een variatie van 83 tot 113 % op dit gemiddelde.

De registraties tonen aan dat de najaarsteelt courgette gemiddeld 753 uren arbeid per hectare vereist, met verschillen tussen de bedrijven van 630 tot 910 uren/ha. Het oogsten en marktklaar maken van de courgettes loopt op tot 87 % van deze totale arbeid. De kwaliteit van het gewas en de teeltduur hebben dan ook een grote invloed op de uiteindelijke totale arbeid. Bij slechte weersomstandigheden kunnen deze verschillen nog een stuk verder uit elkaar liggen. De najaarsteelt is immers erg gevoelig voor ziektes die bij een hoge druk de opbrengst tot de helft kunnen reduceren.

Arbeidsrendement op het bedrijf verhogen

Aangezien de arbeidskost veruit de grootste kostenpost is bij zowel de prei- als de courgetteteelt kan het nuttig zijn de eigen bedrijfsvoering eens onder de loep te nemen. Door kleine aanpassingen te maken in de organisatie kan soms arbeid uitgespaard worden, wat het arbeidsrendement en bijgevolg ook de totale rendabiliteit van de teelt ten goede komt. Denk bijvoorbeeld maar aan de lay-out van de verwerking, de efficiëntie in handelingen en ergonomische kwaliteit van de werkband, de manier van aansturen van de seizoensarbeiders en hun werksnelheid, de organisatie van het sorteren en marktklaar maken (bvb. sorteren in de wagen versus rechtstreeks sorteren in bakjes door de plukkers bij courgette),…

Deze gegevens werden verzameld in kader van het de monstratieproject ‘Openluchtgroenteteelt: verhogen van de rendabiliteit door inzicht in kostenstructuur’ van het Departement Landbouw & Visserij en uitgevoerd door PCG, Boerenbond, Inagro en PSKW.

L. De Reycke

A. Tack