Startpagina Actueel

Met het boek ‘Ethiek voor de landbouw’ maak je jezelf sterker in het maatschappelijke debat”

In tegenstelling tot voeding, is landbouw vaak niet het onderwerp om hele boekenrekken te vullen. De Oostenrijker Christian Dürnberger waagde zich er toch aan voor de landbouwer in Duitsland. ‘Ethiek voor de landbouw’ is echter een boek dat ook voor de Vlaamse boer een meerwaarde kan betekenen, volgens Stef Aerts. “Het maakt de landbouwer weerbaarder en sterker in het debat rond actuele thema’s, zoals dierenwelzijn en genetische modificatie.”

Leestijd : 7 min

Omdat het boek interessant is voor de Vlaamse landbouwer, besliste Stef Aerts om het te vertalen. Hij is opleidingshoofd Agro- en biotechnologie aan de Odisee Hogeschool, en doceert ook zelf het vak ethiek. Het originele boek ‘Ethiek voor de landbouw’ werd geschreven door de Oostenrijker Christian Dürnberger.

Hij is doctor in de filosofie en master in de communicatiewetenschappen en werkt al meer dan een 10 jaar bij verschillende onderzoeksinstituten aan ethische kwesties in de landbouw. Omdat hij dicht bij de praktijk staat, kreeg hij inzichten over de problemen waarmee de landbouwer te maken had. Met zijn boek wilde hij hen weerbaarder maken in de verschillende maatschappelijke kwesties, zoals dierenwelzijn.

‘Ethiek voor de landbouw’ is dus ook zeker bedoeld voor de professionele landbouwer, het geeft hen goede inzichten over actuele thema’s en leert hen stil te staan bij hun eigen mening en gedachten. “Het boek maakt hen sterker in het debat. Eigenlijk zou iedereen ethiek gehad moeten hebben, om sterker te staan in hun job.” Landbouwleven strikte hem voor een interview. Want boeken over of voor de landbouw, die kan je op één hand tellen.

In het boek komen thema’s aan bod waar de landbouw mee te maken heeft, zoals dierenwelzijn, precisielandbouw, genetische manipulatie en natuurbescherming.
In het boek komen thema’s aan bod waar de landbouw mee te maken heeft, zoals dierenwelzijn, precisielandbouw, genetische manipulatie en natuurbescherming.

Er zijn maar weinig boeken over de landbouw, hoe komt dat?

Over de landbouw zijn er wel enkele boeken, maar inderdaad, voor de landbouw zijn er nog minder. Te begrijpen. In Vlaanderen vormen landbouwers een nichemarkt, en levert slechts 20.000 potentiële klanten. Maar net omdat er zo weinig boeken zijn voor de landbouw, is het een ideale gelegenheid om het boek te vertalen in het Nederlands. Ik vond het een goed boek, en was er inhoudelijk enthousiast over. Het is een serieus boek, en het gaat ook over zaken waarover ik zelf tijdens mijn voordrachten en lessen vertel. Ik kwam er echter niet toe om het boek te schrijven, hij wel.

Welke rol speelde de landbouwer bij het maken van het boek?

De input van de landbouwer komt vanuit de workshops die Christian met landbouwers heeft gehad en uit de gesprekken over allerhande thema’s die hij met hen voerde. Zo kwam hij te weten wat en hoe ze denken, en waar ze behoefte aan hebben om dingen zelf in handen te nemen. Ik merk dat ook. Als je voor landbouwers of dierenartsen spreekt over een thema in een voordracht, krijg je vrij kort op de bal feedback.

Het originele boek ‘Ethiek voor de landbouw’ werd geschreven door de Oostenrijker Christian Dürnberger.
Het originele boek ‘Ethiek voor de landbouw’ werd geschreven door de Oostenrijker Christian Dürnberger. - Foto: Odisee Hogeschool

Heb je het boek letterlijk vertaald?

Ik heb zoveel mogelijk geprobeerd bij het origineel te blijven. Inhoudelijk was het al heel toepasbaar op onze Vlaamse landbouw. Hier en daar geef ik wat extra context, wat statistieken... Enkele voorbeelden heb ik vervlaamst en vernederlandst. Zo heb ik bijvoorbeeld een schnitzel vervangen door stoofvlees (lacht). Ik heb de herkenbaarheid vergroot, maar de essentie is gebleven. De Duitse uitdagingen zijn ongeveer dezelfde als de Vlaamse.

Het is de bedoeling om het boek in de lessen te gebruiken?

Dat is de bedoeling het volgende semester. De studenten zullen het gebruiken als basiswerk en houvast. Het boek wil hen niet overtuigen van een bepaalde visie, maar moet hen ‘triggeren’ om zelf te denken. Het biedt hen een referentie waarmee ze aan de slag kunnen.

Het is dus ook voor landbouwers of voor grotere publiek?

Ja. Voor landbouwers zelf is het een nuttig boek omdat ze leren stil te staan bij belangrijke thema’s. Ook voor het grote publiek is het leesbaar, alleen veronderstelt het toch wat achtergrondkennis. Mensen zonder kennis over de landbouw zullen heel wat bijleren over de landbouw en betrokken thema’s. Maar… het boek geeft meer vragen dan het antwoorden geeft. Dat was wel de bedoeling van Christian en mij.

Het is een boek ‘voor de landbouw’ en niet ‘over de landbouw’. Wat bedoel je hiermee?

Als boeken gaan over landbouw en voeding, is het vaak geschreven door iemand die niet van binnen de landbouw komt. Die heeft dus een extern referentiekader en schrijft vanuit dat perspectief: wat vindt hij ethisch over de landbouw. Dit boek gaat over ethiek voor de landbouwer. Met het boek willen we de landbouwer uitleggen wat ethiek is. Kort door de bocht: ethiek is normatief en bepaalt wat goed en fout is. We willen mensen binnen de landbouw aansporen een eigen denkkader te ontwikkelen over wat goed en fout is en dit ook toe te passen in maatschappelijke landbouwkwesties. We willen hen uitleggen hoe die maatschappelijke landbouwkwesties ontstaan en de problematiek duidelijk uitleggen, zodat ze begrijpen waarover het gaat en gepast kunnen reageren. Nu zitten boeren vaak in een reactieve situatie, waar ze reageren op iets van buitenaf dat onverwacht komt. Ze zitten in het defensief in een woordenschat die ze vaak niet begrijpen, waardoor de landbouwers en andere partijen voortdurend ‘langs elkaar babbelen’, met verwijten en vragen tot gevolg.

Welke thema’s komen aan bod, en welke zijn de belangrijkste?

In het boek komen verschillende heikele thema’s aan bod waar de landbouw mee te maken heeft, zoals dierenwelzijn, precisielandbouw, genetische manipulatie en natuurbescherming. Al die verschillende thema's komen op één bedrijf samen: het landbouwbedrijf. Administratie, maatschappelijke vragen... die komen op 1 bedrijf samen, waar het ook moet opgelost worden. Om dat op te lossen, moet men communiceren. Ik denk dat communicatie de grootste uitdaging wordt: hoe ga ik in dialoog met de anderen over die thema's. Hoe spreek ik daar nu over? Je kan dat pas als je weet wat een ander persoon zegt, en als je weet welke mening je zelf hebt en dat is moeilijk.

Denk je dat een landbouwer geviseerd wordt in de maatschappij? Iedereen heeft voedsel nodig.

Het gaat om het perspectief. Als je in de landbouw zit, komt dat zo over. Als je op dit moment in het onderwijs zit, dan heb je ook het gevoel dat iedereen zijn mening heeft, want iedereen heeft op school gezeten en is dus 'specialist'. Nu hebben leraars het gevoel niet alleen les te moeten geven, maar ook te moeten opvoeden, terwijl dat iets voor de ouders is. De landbouw maakt ongeveer hetzelfde mee, dat is vervelend.

Welke rol moeten boerenorganisaties spelen als het om ethische maatschappelijke kwesties gaat?

Ik denk dat het belangrijk is dat landbouworganisaties zich ook bekwamen in ethiek. Dat zij als organisatie, maar ook als individuen, de competentie ontwikkelen om in debatten of gesprekken te kunnen meegaan. Dat zij ook die defensieve situatie leren overstijgen, met andere woorden zich het morele ethische discours eigen maken. In een tweede fase moeten ook zij de waarom-vraag beantwoorden, als organisatie en op individu-niveau binnen organisatie. Dat is een hele andere type competentie dan het technische waar ze allemaal heel goed in zijn. Ik heb zelf de oversteek gemaakt: ik ben zelf veeteelt-ingenieur en moest afstappen van het technisch wetenschappelijke manier van denken naar een ethische manier van denken. Dat is radicaal anders, het heeft me jaren gekost.

Denk je dat door het boek de jongere generatie weerbaarder wordt?

Ja, ik denk het wel. Dat is de reden waarom ik zelf het vak ethiek geef. Het is eigenlijk een van de belangrijkste vakken, net om die weerbaarheid mee te geven. Het boek gaat over hoe in een snel veranderende wereld met heel veel druk uit heel veel verschillende hoeken om te gaan. Dan heb je de competentie nodig om over jezelf te kunnen nadenken, en om voor jezelf de waarom-vraag te kunnen beantwoorden; waarom doe ik wat ik nu doe. Dat is de helft van het vak ethiek. Maar dat zijn heel ambetante vragen…

Omdat de meeste mensen daar niet bij stilstaan?

Ja, natuurlijk. Landbouwers zijn technisch ingesteld en heel ‘down to earth’. Ze zijn opgevoed met het idee altijd voort te moeten doen: ‘kop naar beneden en werken’. Echter, je kunt op veel maatschappelijke vragen, waarmee de landbouw te maken had de voorbije decennia en nu, niet antwoorden door harder te werken. Je kunt niet altijd zaken oplossen door technische antwoorden en cijfers te geven.

Het is vaak de waarom-vraag die telt. Als je zelf niet weet waarom je dingen doet en enkel kunt zeggen ‘maar we doen dat altijd zo al’, dan heb je een probleem. Je moet de waarom-vraag blijven stellen totdat je op de kern van de zaak zit.

Net daarom is het zo belangrijk om de jonge generatie van bij de start mee te pakken. Zelfs onze studenten zeggen dat ze het een belangrijk vak vinden en het waard is om te volgen in hun lessenpakket.

Vind je dat het vak ethiek verplicht moet zijn in alle landbouwopleidingen?

Verplichten hoeft niet. Als je als opleiding het vak ethiek aanbiedt en je doet er niets nuttig mee, kan je het beter niet doen. Ik merk wel dat de interesse groeit. Sinds dit voorjaar krijg ik meer vragen om te spreken over dit soort thema's. Ik weet niet goed waarom… Misschien is het de jeugd die zich begint te manifesteren of een aanvoelen dat groeit...

Het is sowieso belangrijk dat ze een gefundeerde mening hebben, die onderbouwd is met degelijke argumenten. Pas dan kan je goed in dialoog gaan.

Dat lijkt me moeilijke materie om les over te geven.

Ja, dat is het ook. Bij wiskunde of biologie zijn er immers juiste antwoorden. In ethiek kan je geen juiste antwoorden geven, wel goede en slechte antwoorden. Een goed antwoord is onderbouwd. Iedereen heeft een mening, maar niet iedereen kan die beargumenteren. En argumenten geven is moeilijk, maar belangrijk.

Zeker in de landbouw. Daarin willen we met het boek de landbouwer helpen; dat ze argumenten kunnen formuleren die leiden naar een mening. Als je het boek leest, merk je dat je soms moet herlezen en er durven over door te denken. Het is dus absoluut geen ‘pageturner’. Voor dat boek neem je best even tijd. Net zoals voor het vormen van een mening.

Marlies Vleugels

Lees ook in Actueel

Duurzame bemesting van aardappelen

Aardappelen BELFertil en Belgapom bieden telers, teeltbegeleiders en adviseurs een gloednieuwe website aan rond duurzame bemesting van aardappelen. Je vindt er informatie en praktische tips om de efficiëntie van de bemesting te optimaliseren.
Meer artikelen bekijken