Pensioenfondsen
We wisten al dat Nederland serieus investeert in de ontsluiting van de Amazone voor sojatransport. Vier Belgische banken zouden zes miljard euro geïnvesteerd hebben in bedrijven die mee verantwoordelijk zijn voor Amazonebranden. En hoe zit het met de Cerrado (savanne)? De Ngo FIAN International heeft een bijzonder sterk document uitgebracht. Wat blijkt? Amerikaanse en Europese pensioenfondsen investeren en speculeren sinds de financiële crisis van 2007 heel ‘efficiënt’ in grond.
Als tussendoortje even een voorbeeld van wat zich al lang voltrekt. Toen ik in 2000 voor het eerst naar Brazilië vertrok, kreeg ik een telefoon van een tachtigjarige man. Hij bood me gratis 8.000 hectare grond aan; in het centrum van Brazilië. In de jaren ‘60, tijdens de Braziliaanse militaire dictatuur, was iemand langs gekomen met het interessante aanbod om voor 20 frank per hectare grond te kopen. Hij ging eropin en kocht die 8.000 hectare als belegging.
Een gebuur schafte zich 10.000 ha. aan en een andere 12.000 ha., wist hij nog te vertellen. Het gaf hem jarenlang conflicten, want verschillende instanties claimden die grond. Uiteindelijk wou hij ervan af en bood me dus die 8.000 ha. zomaar aan. Uiteraard heb ik dat aanbod nooit aanvaard.
Anno 2017 trok de ngo Fian met 30 ngo’s op missie in de armste deelstaat van Brazilië, Piauí, de ultieme landbouwgrens die de laatste maagdelijke Cerrado dreigt op te eten. De traditionele volkeren worden er weggepest, bedreigd en verjaagd. Pensioenfondsen van de Verenigde Staten, Zuid-Korea, Groot-Brittannië, Duitsland, Luxemburg, Zweden en Nederland investeren in buitenlandse gronden. Voor de internationale agrobusiness dus. Daar ze hun onderzoek toespitsen op de VS, Zweden, Nederland en Duitsland, trokken ze nadien, in 2018, met hun bevindingen naar de betrokken regeringen en de verantwoordelijken van de pensioenfondsen.
Terwijl de prijzen van soja en dergelijke zakten, begon een internationale wedloop om zoveel mogelijk gronden op te kopen. Gezien de Braziliaanse situatie is dit een heikele onderneming. De ‘grileiros’ – zij die documenten ouder laten lijken door ze in een doos met sprinkhanen (grilos) te zetten – pikken gronden van de deelstaten en van de federale staat in en vervalsen de papieren. Ze zetten er een fazenda (boerderij) op die de grondwaarde verhoogt. Een fazenda op poten zetten, kost ongeveer 5.000 reais (1.100 euro) per ha. Bij verkoop nadien kan dat tot 15.000 reais per ha opbrengen. De gestolen ‘eigendommen’ worden diverse keren verkocht om ze wit te wassen.
Ondertussen worden traditionele volkeren gepest en bedreigd. Door de totale kaalkap drogen de bronnen uit, de rivieren zijn vergiftigd door het hoge pesticidegebruik. Soms worden resterende watervoorraden opzettelijk door de grileiros vergiftigd om het leven van de mensen er onmogelijk te maken. Velen bieden ondanks alles weerstand. Anderen migreren naar de achterbuurten van de steden. Voor deze mensen van traditionele volkeren is dit bijzonder traumatisch. Zij leven niet zomaar op collectieve ‘gronden’, maar beleven het als territoria. Territoria zijn holistisch voor hen: hun leven in verbondenheid met de natuur, de dieren, hun ziel, hun voorouders, hun spiritualiteit.
Hoe werkt het?
Een voorbeeld is de ‘TIAA’ in de VS. TIAA administreert de pensioenen van 5 miljoen leerkrachten en werkkrachten in de sociale sector van 16.000 organisaties. TIAA bezit 686.840 hectares in vijf landen en in vier continenten, voor een waarde van 8 miljard dollar. 43 % van hun gronden zijn in Brazilië, 40 % in Australië en 15 % in de VS zelf. Verder bezitten ze kleinere investeringen in Chili en Polen.
Als de pensioenfondsen met de realiteit op het platteland geconfronteerd worden, verwijzen ze naar hun principes, dat alles duurzaam en maatschappelijk verantwoord moet zijn. Het doet denken aan wat we ons wijs laten maken over certificaten van FSC-hout, ‘duurzame’ palmolie, ‘maatschappelijk verantwoorde soja’ en vul zelf maar aan. Er zit veel goede wil bij en zo nu en dan zal het wel kloppen, maar de realiteit op het terrein is dikwijls heel anders.
Wat de pensioenfondsen betreft: er is een wereldwijde beweging van desinvesteringen in de petroleumsector. Zouden we deze onzichtbare geldstromen naar grote fazenda’s ook niet op de zwarte lijst zetten?
