Bijna alleen aardappelen, hop en vlas zijn nog rendabel, las ik vorig jaar in Landbouwleven”, betreurt Mieke Vandermersch (Proefcentrum Herent, provincie Vlaams-Brabant). “Op basis van onze cijfers geloven wij dat dit voor de landbouwer een rendabele teelt kan zijn.”
Het proefcentrum Herent is sinds 2014 actief bezig met de teelt van goudsbloem of Calendula officinalis. Intussen is er vooruitgang gemaakt wat betreft de teelttechniek, en is de basis voor een stevig netwerk gelegd.
“We beogen natuurlijk niet dat heel Vlaanderen plots goudsbloem gaat zetten, maar deze teelt is veelbelovend. Bovendien waken we er sinds het begin over dat, in tegenstelling tot bij de gangbare gewassen, de landbouwers hier echt een onderhandelingspositie hebben”, vervolgt ze.
Industriële toepassingen
Dat de landbouwers niet op rozen zitten de laatste jaren behoeft geen betoog. Talrijke studies en beleidsplannen geven aan dat de Vlaamse landbouw om redenen van rendabiliteit, concurrentiekracht en leefbaarheid moet inzetten op niches met hoge toegevoegde waarde, zoals hoogwaardige industriële grondstoffen. “Dat is echter gemakkelijker gezegd dan gedaan”, reageert Mieke Vandermersch. “Het is een werk van lange adem, merkten we.”
Welke industriële inhoudsstoffen zijn er dan te halen uit goudsbloem? In de textielindustrie lopen verkennende testen om de antimicrobiële zilverdispersie in kleren te vervangen door componenten uit de bloempjes. Er zit ook calenduline in, een kleurstof nuttig bij de productie van kaas en boter. Wie kent ten slotte niet de zalven met etherische olie van goudsbloem, bekend om haar huidherstellende en wondverzorgende eigenschappen?
Hoogwaardige olie
Bovendien zou de olie uit goudsbloemzaden op grote schaal de Tung-olie in verven en vernis kunnen vervangen. De grootste meerwaarde lijkt echter te halen in de voedingsindustrie. De olie uit goudsbloemzaden levert componenten als geconjugeerd linolzuur (CLA) voor (sport-)voedingssupplementen. Hier ligt de novel food wetgeving echter nog even dwars.
Na extractie van de olie dient de overblijvende perskoek als veevoeder, net als de restanten van de bloemen na extractie van alle bruikbare componenten. Bij legkippen beïnvloedt de kleurstof die erin zit de kleur van de eierdooiers. Veevoederfabrikant INVE onderzoekt de nutritionele eigenschappen ervan in het kader van het goudsbloemproject.
Op kleinere schaal ten slotte vinden de eetbare bloemen afzet in de horeca, en vind je ze terug in theemengsels.
Eerlijke verdeling van de meerwaarde
Een massale afzet voorziet Mieke Vandermersch pas in de verre toekomst. Ze ziet binnen drie tot vier jaar evenwel een solide keten ontstaan: “Afzet vinden voor de bloemen, dat kan snel gaan. Voor het zaad zal het iets langer duren. Extractiebedrijf Eco Treasures stelt momenteel de procedure voor de productie van olie op punt, zowel voor de bloemen als voor het zaad.”
Maar wanneer de afzet is verzekerd, moet de meerwaarde eerlijk verdeeld worden over de keten, maakt de provincie zich sterk. “De winst wordt doorgaans vooral verderop in de keten gemaakt. Met goudsbloem zal ook de landbouwer een eerlijk deel daarvan krijgen”, benadrukt Mieke. “Dat is de ambitie die we hebben: meer marktmacht bij de telers, door samen te verkopen, en een eerlijke verdeling van de meerwaarde.”
Teelttechniek
De zaai van goudsbloem als hoofdteelt valt van eind april tot begin mei. Calendula als nateelt zaai je in de zomer. Bemesten met 50 tot 100 kg/ha stikstof heeft een positief effect op zowel de bloem- als de zaadopbrengst. Om rendabel te zijn zou je beide in hetzelfde jaar moeten oogsten. Wat onkruidbestrijding betreft ben je voorlopig aangewezen op mechanische methodes, aangezien er geen erkende fytomiddelen voorhanden zijn. Een vals zaaibed en een hoge plantdichtheid helpen.
Na 40 tot 50 dagen staan de eerste bloemen open. Oogsten kan manueel (om de vier à vijf dagen) of machinaal (om de twee weken ongeveer). Na een bloemoogst maakt het gewas immers gewoon opnieuw bloemen aan. Om economisch rendabel te zijn is er weinig keuze: je hebt een machine nodig. Het instituut voor Landbouw-, Voedings- en Visserijonderzoek (ILVO) ontwikkelde eerder al een bloemoogstmachine voor kamille. Dankzij een paar aanpassingen werkt die ook goed voor goudsbloem. Zaad oogsten gebeurde aan de Universiteit van Wageningen (WUR) reeds zonder problemen met een pikdorser.
Wat brengen de bloemen op?
In onze oogstproef van 2015 konden we tijdens één oogstbeurt 1,17 ton verse bloemen per hectare oogsten met de machine, aan 10,6 % droge stof (DS). Op zes oogstbeurten maakt dat 7,2 ton verse bloemen per hectare. Aan de huidige marktprijs van goudsbloem (3,1 tot 3,6 EUR/kg gedroogde bloemen), op basis van 2 % etherische olie, geeft dat een opbrengst van 2.300 à 2.750 EUR per hectare voor goudsbloem in hoofdteelt. “In nateelt levert goudsbloem nog 500 kg DS/ha op. Met handmatige pluk om de drie dagen haalden we zelfs 750 kg DS/ha,” geeft Mieke nog mee, “en 1.500 EUR/ha voor een gewas in nateelt is ook al mooi.”
Bij het machinaal oogsten ging er echter nog heel wat materiaal verloren: zo’n 0,53 ton aan bloemhoofdjes werd afgesneden, maar belandde op de grond. “Aan het ILVO gebeuren er volop testen om de machine op punt te stellen”, vertelt Mieke. “Op basis van de opgedane kennis ontwerpen en bouwen ze dan een nieuwe machine.”
Ook na de oogst is het opletten geblazen om verliezen te vermijden. “Na het oogsten moet je de bloemen drogen, anders krijg je broei”, waarschuwt ze. “Het is een proces vergelijkbaar met dat van hop. Aangezien hoptelers hun installatie maar drie maanden per jaar gebruiken is daar misschien een win-win mogelijk?”
En de zaden?
Ook de zaden van goudsbloem vinden afzet. Het is dus beter om dit gewas als dubbeldoelteelt te beschouwen. “De combinatie van de twee levert een opbrengst die de conventionele akkerbouwteelten minstens evenaart”, pleit Mieke Vandermersch. Hoeveel brengt goudsbloemzaad dan precies op? Mark Van Waes van de firma Oillin schat de opbrengst tussen de 1.500 tot 2.000 kg/ha. Daar kan dan tussen de 300 en de 400 kg olie uit gewonnen worden (400-500 L/ha). Volgens Mieke Vandermersch is dit een zeer optimistische schatting, maar voor de resultaten van het proefcentrum zelf is het nog te vroeg.
De vraag naar die olie schat de heer Van Waes op 50 tot 100 ton per jaar bij meer gespecialiseerde producten zoals voedingssuplementen, en meer dan 1.000 ton per jaar bij brede toepassingen. De firma Oillin heeft de licentie voor verschillende rassen van de Nederlandse universiteit van Wageningen (WUR) verkregen.
Project Go-Go
Het is duidelijk dat er nog een aantal vraagtekens zijn. Het onderzoek is dan ook verre van afgelopen. Het VLAIO-project ‘Goudsbloem: een gouden kans?!’ (Go-Go in het kort) gaat op 13 oktober van start, en zal vier jaar duren. Gedurende die tijd hoopt het proefcentrum met haar partners alle onbeantwoorde vragen aan te pakken.
Zo zal de Karel de Grote Hogeschool nagaan wat het verband is tussen ras, oogstmoment en opbrengst aan olie en industrieel nuttige stoffen. De partners blijven zich ook toeleggen op gewasbescherming en een optimalisatie van het droogproces. Het ILVO zal zich verder toeleggen op de machinale bloemoogst. Tenslotte wijst Mieke nog op de verdere verwerking en de realisatie van de afzet als actiepunten.
Gouden toekomst?
De provincie Vlaams-Brabant is echter stellig overtuigd van goudsbloem. “De teelt is aangepast aan ons klimaat”, licht Mieke Vandermersch toe. “Op dit moment is er al een goede basis aan teeltkennis beschikbaar. Het prototype van de bloemoogstmachine die we gebruiken toont veelbelovende resultaten. We hebben ook al een heel groot netwerk van mensen opgebouwd.”
Verder ziet Mieke veel enthousiasme bij landbouwers, onderzoekers en verwerkende bedrijven, en vindt ze dat de teelt een antwoord vormt op de roep om innovatie die uitgaat van de Europese Commissie. Ten slotte bieden de bloemen tot laat in het seizoen voedsel voor bestuivers, en zorgen ze voor een mooi uitzicht dat het imago van de landbouw enkel ten goede komt.
