Voor de adviesverlener betekent het dat alle registers moeten opengetrokken worden om in het oerwoud van alle regelgeving alle sociale, financieel-economische en juridisch-administratieve aspecten met elkaar te verzoenen en te optimaliseren voor de unieke situatie waarin elk bedrijf en elke overnemer verkeert.
Dit maar om te zeggen: geen enkele situatie is hetzelfde en elke overname is complex en per definitie maatwerk. We zullen enkele belangrijke aspecten bespreken in een artikelenreeks. In dit eerste artikel gaan we in op de lange voorbereidingsfase en een aantal niet-zakelijke aspecten.
Waarom wil ik overlaten of overnemen?
Een eigenaardige vraag maar wel super essentieel. In de land- en tuinbouw zitten we voor meer dan 90% met familiale bedrijfsovernames. De meeste land- en tuinbouwers dromen ervan dat hun levenswerk niet tenietgaat en dat een zoon of dochter het bedrijf overneemt en verderzet. Op die manier ontstaat er al vrij jong een sociale druk op de kinderen om toch maar de stap tot overname te zetten. Toch moet men opletten om niet te veel druk op de kinderen te leggen. Een opvoeding waarbij de kinderen ‘goesting in het bedrijfsleven’ krijgen is belangrijk. Als de kinderen de ouders veel horen klagen over prijzen, administratie en overheidsreglementering dan is dat niet erg bevorderlijk voor de ‘goesting’. Positief ingestelde ondernemers krijgen veel sneller navolging van hun omgeving.
Laat de overnemers ook eens proeven van andere zaken. Vakantiewerk buitenshuis of tijdelijk gaan werken van 8-17 uur waarbij je flink moet luisteren naar een strenge baas motiveert extra om later zelfstandig te worden.
Een overnemer moet geen gedwongen keuze maken maar gemotiveerd het beroep van land- en tuinbouwer kiezen. Positieve motivatie is daarbij een belangrijk sleutelwoord.
Kennis is ook belangrijk, maar kennis evolueert snel en kan bijgebeend worden. Belangrijker zijn vaardigheden en deze zijn moeilijker bij te sturen. We stellen bijvoorbeeld vast dat financieel inzicht van vele bestaande en toekomstige bedrijfsleiders beter kan. Je kan daar werk van maken door bijvoorbeeld voldoende tijd te besteden - samen met je vermoedelijke overnemer - om een bedrijfseconomische boekhouding te voeren. De gezamenlijke bespreking van deze boekhouding is heel leerrijk voor de ontwikkeling van financieel-economisch inzicht.
Ook onderhandelingstechnieken bijbrengen staat, wat ons betreft, op het lijstje van aan te leren vaardigheden. Het is misschien ongewoon maar bij de onderhandelingen om iets te verkopen of te investeren mag u gerust de kinderen mee laten volgen om de ‘kneepjes’ van het vak aan te leren. Trouwens, de beste methode om dat aan te leren is dat de toekomstige overnemer zelf enkele jaren in de verkoop gaat werken. Een overnemer die zelf enkele jaren voeders of meststoffen heeft verkocht in de para-agrarische sector weet wel wat onderhandelen betekent.
Samenwerking
Veel bedrijven hebben de laatste jaren gekozen voor het groeimodel. Eenvoudig uitgedrukt betekent dit dat men geleidelijk of met vele tussenstapjes steeds groter wordt. De Vlaamse productie stijgt elk jaar maar het aantal bedrijven krimpt elk jaar met 3 à 4 %. Deze groei brengt specifiek problemen met zich mee. Met name de arbeids-, kapitaal- en grondbehoefte stijgen zienderogen. Dit noodzaakt bedrijven dat er meer naar samenwerking gezocht moet worden, zowel binnen als buiten de familie.
Vergeet ook niet dat de huidige jonge generatie beter is opgeleid en vroeger volwassen is. De overnemer is in veel gevallen ‘rijp’ om op een leeftijd van 23 à 25 jaar over te nemen. Op dat moment zijn de ouders amper 50 jaar, dus hebben zij zelf ook nog een carrière van meer dan 15 jaar voor zich. Het is niet zo vanzelfsprekend dat men zonder problemen 15 jaar intensief met elkaar samenwerkt. SBB heeft meegewerkt aan een brochure over samenwerken in de landbouw die je kan downloaden via www.kenniscentrumbedrijfsopvolging.be.
In deze brochure vind je een aantal tips en oefeningen om samen uit te voeren. Om u wakker te schudden misschien een ongenuanceerde uitspraak: er komen meer bedrijven in ernstige problemen met ruzie in de familie (echtscheidingen, ontbindingen van samenwerkingen, onenigheid over grond) dan dat er faillissementen in de sector voorkomen.
Door de schaalvergroting van de bedrijven zijn er trouwens ook meer en meer samenwerkingsverbanden, ook buiten het familiale bedrijf. Denken we maar aan uitbesteding jongvee opfok of seizoensverpachtingen, huren van stallen, machineringen etc.. Om deze vormen van samenwerking een langdurig karakter te geven zijn niet alleen financiële en juridische afspraken nodig.
Goed samenwerken binnen en buiten het bedrijf geeft toch heel wat voordelen en dat is een sociale vaardigheid die aangeleerd moet worden.
Visie en strategie
Een belangrijk onderdeel in de brochure handelt over visie en strategie. De meeste bedrijfsovernames gaan gepaard met een samenwerking van 10 à 15 jaar. Dan moet u zeker een gemeenschappelijke visie hebben over het toekomstbeeld voor uzelf als overnemer en als overlater, maar uiteraard ook voor het bedrijf. Uiteraard ook als u een bedrijf start of volledig overneemt is een sterke visie en strategie nodig. U moet als overnemer nadenken over wat u wil bereiken binnen 3 of 5 of 10 jaar. Waar werkt u elke dag voor en waar gaan we met het bedrijf naartoe? Welke acties moeten we ondernemen om uw vooropgestelde doel te bereiken? Dat lijken logische vragen, maar zet ze eens voor uzelf en uw (samenwerkende) partner op papier om ze samen te bespreken. Als er een zure appel is dan moet die toch eens doorgebeten worden voordat de appel rot wordt.
Het is meer dan nuttig om SWOT-analyse te maken waarbij je de sterktes en zwaktes, maar ook de kansen en bedreigingen van het bedrijf op een rijtje zet. Ook hierin is een goed bijgehouden bedrijfseconomische boekhouding een goede leidraad.
Probeer in de mate van het mogelijke werk en privé (gezin) gescheiden te houden. Niet alleen op financieel vlak maar ook naar arbeidsbesteding. Veel relaties lopen stuk omdat het evenwicht tussen werk en gezin scheef groeit, dus besteedt daar de nodige aandacht aan.
Praten helpt
De slogan is niet door ons uitgevonden maar het is in de voorbereidende fase van een overname wel een waarheid zoals een koe. De Vlaming, en zeker de Vlaamse boer, is over het algemeen gesloten van karakter. Nochtans is praten over de toekomst zeer essentieel en het is jammer dat belangrijke zaken pas de eerste keer besproken worden als de adviseur langskomt om de overname te begeleiden.
Maak tijd om te praten en te filosoferen. De jonge overnemer is vaak ambitieus en naïef en de overlater is ervaren maar behoudsgezind. Uit deze waardevolle eigenschappen moet een compromis gesloten worden.
In een volgend artikel gaan we in op de zakelijke aspecten van de overname.
