De uitvoering van het Sigmaplan zorgde in en rondom sommige project- en deelgebieden voor een versnipperde eigendomsstructuur, naast andere ruimtelijke processen die in deze gebieden plaatsvonden.
“Hoe die versnippering zou aangepakt kunnen worden? Bijvoorbeeld door het doorvoeren van een grondenruil”, zegt Stijn De Roo. “Er zou gezocht kunnen worden naar eerlijke ruilen tussen landbouwers om gronden dichter bij hun bedrijfszetel te bewerken, of om gronden beter te clusteren.”
Probleem versnippering
Minister Lydia Peeters erkende dat dit probleem zich in de zoekgebieden rondom de projectgebieden kan stellen. “Maar dit zal in hoge mate het gevolg zijn van de reguliere marktwerking en de eigendomsherverdeling ingevolge nalatenschappen. Er zijn wel geen specifieke initiatieven gepland die de versnipperde eigendomsstructuur rondom de Sigmagebieden zullen aanpakken. Wel acht ik het wenselijk om in overleg met de landbouwsector te laten onderzoeken rondom welke Sigmagebieden zich de voorbije jaren een sterke ruimtelijke versnippering van de eigendomsstructuur heeft gemanifesteerd.”
De minister beklemtoonde de inspanningen van de Vlaamse Landmaatschappij om compenserende grondenruilen op te zetten met getroffen landbouwers. “De VLM zet maximaal in op ruilen die de bedrijfsvoering van de landbouwers ten goede komen. Landbouwers worden dus zo veel als mogelijk uitgeruild naar gronden die beter aansluiten bij hun bedrijfszetel of bij andere gronden die ze al in gebruik hebben.”
Omdat het Sigmaplan een impact heeft op de land- en tuinbouwsector riep de Vlaamse overheid het flankerend landbouwbeleid in het leven. Ze wil daarmee getroffen landbouwers begeleiden en compenseren om de gevolgen van het Sigmaplan te verzachten. Een aantal bedragen die in het flankerend beleid worden uitbetaald aan landbouwers zijn gekoppeld aan de venale waarde van gronden en bedrijfsgebouwen. Deze vergoedingen evolueren dus mee met de grondprijs of worden afzonderlijk geschat.
Indexering flankerend beleid
Er zijn ook een aantal vergoedingen die aan de index onderhevig zijn. “Een indexatie en wijkersstimulus en de toeslag voor het vrijwillig beëindigen van het landbouwgebruik die 2.000 en 1.000 euro bedragen, is tot heden niet gebeurd”, bevestigt minister Lydia Peeters.
De reden is dat de indexatie niet voorzien is in de oorspronkelijke beslissing. Ook de forfaitaire eindepachtvergoeding werd over dezelfde periode niet verhoogd. Voor Stijn De Roo is het duidelijk dat het flankerend beleid nooit alle geleden schade van de landbouwer kan opvangen. “Maar daarom is het van belang dat de stimuli die zijn voorzien minstens marktcomform blijven.”
In de voorbije jaren werden al een aantal optimalisaties bij het flankerend landbouwbeleid doorgevoerd, zoals onder meer:
- De aanpassing van de toeslag voor de eigenaar die gelijkgesteld werd aan een eenmalig financieel bedrag gelijk aan maximum 20% van de aankoopprijs. Initieel kon de VLM deze vergoeding enkel uitbetalen op voorwaarde dat aan de gebruiker van de grond een wijkersstimuli werd uitbetaald, maar dit werd losgekoppeld. Deze aanpassing stimuleert de minnelijke verwerving van gronden in projectgebied waardoor in een latere fase minder moet worden onteigend.
- De nadere precisering van het eindpunt van het flankerend aankoopbeleid in functie van de planning van de werken en de vooropgestelde fasering in de ruimtelijke uitvoeringsplannen.
- De toepassing van de pachtaanvaardingsvergoedingen als flankerende maatregel in het kader van het geactualiseerde Sigmaplan.
- De invoering van het instrument uitstel van betaling als betalingsregeling.
- De uitwerking van het protocol bedrijfsverplaatsing.
Momenteel wordt een aanpassing van het zoekgebied voorbereid: het zoekgebied wordt uitgebreid rond het (recent toegevoegde) Sigmaproject Demer, maar ingekrompen rond projectgebieden waar zich geen grondbehoefte meer stelt voor het betreffende Sigmaproject. “Er worden binnen het flankerend landbouwbeleid Sigmaplan niet onmiddellijk andere, bijkomende instrumenten vooropgesteld”, zegt minister Lydia Peeters.
Huidige instrumentarium uitbreiden
“Om de klappen van grote infrastructuur op te kunnen vangen, is een goed uitgewerkt en dynamisch flankerend beleid essentieel”, stelt Stijn De Roo. “Ik hoop dat de minister dan ook de mogelijkheden onderzoekt om het huidige instrumentarium uit te breiden. Ik zie vooral mogelijkheden bij het verleden van een grotere rechtszekerheid bij de zittende landbouwer tot de inrichtingswerken starten.”
Er worden door de bevoegde minister nog enkele pistes onderzocht:
- Maatregelen om gronden van gepensioneerde of stoppende landbouwers te kunnen verwerven om in te zetten ten behoeve van het flankerend beleid.
- Maatregelen om landbouwers meer rechtszekerheid te kunnen bieden aangaande het verleden van een tijdelijk maar meerjarig gebruik van gronden in projectgebied, bijvoorbeeld vanaf het moment van verwerving tot aan de start van de inrichtingswerken in het gebied.
- De inzet van de instrumenten van het decreet Landinrichting met betrekking tot herverkaveling.
Tenslotte werkt Vlaanderen aan een compensatieregeling voor gecontroleerde waterberging in multifunctionele gebieden voor veiligheid en landbouw. Het doel van deze nieuwe steunregeling is het bewerkstelligen van aangepast landbouwgebruik in de betreffende gebieden, waarbij de landbouwers worden gestimuleerd om hun landbouwgebruik aan te passen in de nieuwe ingerichte overstromingsgebieden in functie van de verwachte overstromingsfrequentie. Op die manier kan landbouw behouden blijven in deze gebieden in combinatie met veiligheid.
Gecontroleerde waterberging
Het concept van de compensatieregeling voor gecontroleerde waterberging is ontwikkeld en geldt enkel voor percelen met landbouwgebruik (voor die gebieden waar geen natuurdoelen voorzien zijn), dus niet voor gebieden met functietoewijzing natuur zoals beschreven in de beslissingen van de Vlaamse Regering van 2005 en 2006.
"In het Sigmaplan zijn er gebieden opgenomen, die zelden overstromen en waar landbouw mogelijk blijft. Ze kunnen gecontroleerd ingezet worden bij zware storm en zijn nodig om de veiligheidsdoelstellingen te halen, maar moeten niet omgezet te worden naar natuur. Tot op vandaag is er geen goede regeling om de schade aan landbouwers correct te vergoeden," stelt De Roo. "Ik ben tevreden dat er verder werk van wordt gemaakt.”
Conceptueel wordt hierbij uitgegaan van de volgende 2 mogelijke scenario’s. In het eerste scenario worden de betrokken percelen verworven en sluit Vlaanderen met de landbouwers een concessie af, met aangepaste concessievergoeding. Dit zou van toepassing zijn voor de projectgebieden die frequenter overstromen (overstromingsfrequentie < 10 jaar).
Afwerking overstromingsgebieden
Bij het tweede scenario worden de betrokken percelen niet (op korte termijn) verworven, maar gebeurt een tijdelijke uitbetaling van een compensatie voor iedere overstroming voor de gecontroleerde waterberging in het gebied. Het blijft wel de bedoeling dat Vlaanderen deze percelen op een later tijdstip verwerft. Dit scenario zou gelden voor projectgebieden die minder frequent overstromen (overstromingsfrequentie > 10 jaar).
"Deze schaderegeling is een onderdeel van het flankerend beleid van Sigma, maar zelfs 15 jaar na datum is dit nog niet in de praktijk toegepast. Het is goed dat dit wordt aangepakt en zal afgewerkt zijn in functie van de verwachte afwerking van enkele overstromingsgebieden met blijvend landbouwgebruik," aldus Stijn De Roo.
Over het Sigmaplan
Vlaanderen beter beschermen tegen overstromingen van de Schelde en haar zijrivieren. En tegelijk de waardevolle Scheldenatuur een boost geven. Dat is het doel van het Sigmaplan. Het Sigmaplan gaat over veiligheid, natuur, recreatie en economie.
Het Sigmaplan neemt Vlaanderen in bescherming tegen overstromingen. Bij extreme weersomstandigheden kunnen de Schelde en haar zijrivieren gevaarlijk hoge waterstanden bereiken en zelfs overstromen. Daarom investeert het Sigmaplan in stevigere en hogere dijken en een ketting van natuurlijke overstromingsgebieden in de riviervalleien. Zulke gebieden kunnen op een gecontroleerde manier overtollig rivierwater opvangen. Zo geven we de rivieren ruimte om te stromen én te overstromen.
Watersnood van 1976 aanleiding
De watersnood van 1976 was de aanleiding voor het Sigmaplan. Om dergelijke rampen te voorkomen, lanceerde de federale overheid een ambitieus plan – met de S van Schelde en naar analogie met het Nederlandse Deltaplan. In 2005 werd het Sigmaplan aangepast aan de nieuwe wetenschappelijke inzichten. Sindsdien levert het Sigmaplan ook een belangrijke bijdrage aan de Europese natuurdoelen voor Vlaanderen.
Uitvoerders van het Sigmaplan zijn de Vlaamse Waterweg nv en Natuur en Bos van de Vlaamse overheid. Het plan heeft naast waterveiligheid ook oog voor de ontwikkeling van riviernatuur, recreatie en lokale economie. Zo maakt het Sigmaplan Vlaanderen veiliger, groener en steeds heerlijker om te beleven.
