Onze bodem levert ons niet alleen voedsel, maar ook een breed scala aan ecosysteemdiensten zoals koolstofopslag en waterberging.
Onder meer door het veranderende klimaat en intensief bodembeheer staan verschillende van die diensten al jarenlang onder druk.
Landbouwbodem weerbaarder maken
Dat wil Europa veranderen met EJP SOIL, een Europees programma met onderzoeks- en beleidsactoren uit 24 Europese landen.
“Ook in Vlaanderen wordt via EJP SOIL intensief gezocht naar oplossingen om onze landbouwbodems weerbaarder te maken tegen klimaatverandering, en naar manieren om ze in te zetten voor een meer duurzame landbouwproductie”, zegt Nele Jacobs van het ILVO.
Ook ecosysteemdiensten, land- en bodemdegradatie en biodiversiteit zijn focuspunten.
Vlaanderen wordt binnen het programma vertegenwoordigd door het ILVO, het departement Omgeving en INBO. Het departement Landbouw en Visserij zit die Vlaamse hub voor.
“Tijdens het eerste werkjaar werd bij ons een stand van zaken opgemaakt van het beleid, onderzoek en kennissysteem rond landbouwbodems en klimaatslim duurzaam bodembeheer”, legt Nele Jacobs uit.
Daarvoor werden relevante stakeholders bevraagd over het bodembeleid in Vlaanderen en hun (kennis)behoeften.
Europese roadmap
“De rapporten hiervan zijn af en werden geïntegreerd in een Europese roadmap die het onderzoek en de activiteiten van EJP SOIL moet sturen. Eveneens zijn diverse onderzoeks-projecten binnen het programma opgestart en werd gewerkt aan dataharmonisatie, data-uitwisseling en een netwerk van langetermijnveldexperimenten.”
In Vlaanderen werden 3 enquêtes gelanceerd: 1 over bodembeleidsdoelstellingen, 1 over bodembeheer in Vlaamse landbouwpraktijk en 1 over onderzoek. “Wat de meeste topics betreft, is er een consensus onder stakeholders dat de beleidsdoelstellingen niet zijn aangepast aan de huidige uitdagingen, zoals de klimaatverandering”, aldus Jacobs.
De stakeholders vragen bovendien een duidelijke, geïntegreerde bodemvisie en een multistakeholder bodemnetwerk en -platform voor kennisuitwisseling. “Deze noden werden meegenomen in de Europese roadmap. In Vlaanderen namen in totaal 19 organisaties deel, waaronder beleidsactoren, landbouworganisaties, adviseurs, onderzoeksinstellingen en ngo’s.
Geen geïntegreerd beleid
Het huidige bodembeleid in Vlaanderen focust op bodemorganische stof, bodemerosie, bodemverontreiniging en nutriëntenverliezen. Er bestaan momenteel weinig kwantitatieve doelstellingen die expliciet gericht zijn op bodemuitdagingen, en er gebeurt nog geen systematisch bodemmonitoring.
ILVO-experte Greet Ruysschaert is bodemonderzoeker en Vlaams coördinator van het EJP SOIL-programma. “Hoewel de bodem in vrij veel beleidsdocumenten aan bod komt, is er geen overkoepelend beleidskader in Vlaanderen. De stakeholders gaven in de bevragingen aan dat de kloof tussen waar we nu staan en wat toekomstgerichte beleidsdoelstellingen zouden moeten zijn nog groot is voor de meeste bodemuitdagingen.”
Bodemerosie, -verzuring en -verontreiniging vormen hierop de grootste uitzondering. “Uit de bevraging blijkt bovendien dat zowel het huidige beleid als diverse andere stakeholders kijken naar gewassen en rotaties en beheer van organische stof en nutriënten als antwoord op diverse bodemuitdagingen.”
Uitdagingen voor bodem
De stakeholders legden daarnaast meer focus op aangepaste bewerkingen, vernieuwende landbouwsystemen en waterbeheer, terwijl in de huidige beleidsdocumenten de focus meer ligt op bufferstroken en kleine landschapselementen. De stakeholders benadrukken de nood aan een systeembenadering, die alle elementen en hun invloeden in kaart brengt, en het belang van het combineren van maatregelen.
Wat zijn de voornaamste bodemuitdagingen voor de komende decennia? “Behoud en verhogen van bodemorganische stof kwam daaruit als belangrijkste bodemuitdaging, gevolgd door het verbeteren van de wateropslagcapaciteit van de bodem, het verhogen van de biodiversiteit en het verminderen van nutriëntenverliezen.”
Ook in het onderzoek is bodemorganische stof een belangrijk onderwerp. Het bodemonderzoek focuste tot nu ook vooral op impact van organische meststoffen en niet-kerende bodembewerking, waardoor het potentieel van gewassen en gewasrotaties tot nu onderbelicht bleef. “Hoewel het vasthouden van bodemvocht de tweede prioriteit was voor stakeholders, gedreven door de droogte van de voorbije jaren, zijn dit onderwerp en de mogelijke oplossingen tot nu relatief weinig bestudeerd in Vlaanderen.
Vlaanderen betrokken bij 7 projecten EJP SOIL
Het overkoepelend EJP (European Joint Programme) SOIL (grond) financiert ook competitieve onderzoeksprojecten. In februari 2021 zijn de eerste van start gegaan. Vlaanderen is betrokken bij heel wat projecten, waarvan het ILVO partner is.
- CarboSeq: Data worden verzameld over de impact van maatregelen op koolstofopslag en het haalbaar koolstofopslagpotentieel in alle deelnemende Europese landen wordt berekend.
- Sommit: Hier wordt de afweging gemaakt tussen het koolstofopslagpotentieel van maatregelen en eventuele negatieve trade-off effecten, zoals N2O en CH4-verliezen en nutriëntenuitspoeling.
- Steropes: Dit project wil koolstof van de toplaag van akkerland karteren op basis van remote sensing.
- Climasoma: Het ILVO coördineert dit project, waarin een synthese wordt gemaakt van beschikbare kennis over bodem- en gewasbeheer in functie van klimaatadaptatie.
- Scale: Het departement Omgeving is partner van het Scaleproject waarin de connectiviteit in het landschap en de impact op sedimentaanvoer naar waterlopen wordt bestudeerd.
- Siren en I-Sompe: Verder wordt een bijdrage geleverd vanuit Vlaanderen aan de stock takeprojecten Siren, over ecosysteemdiensten en bodemindicatoren en i-Sompe, over innovatieve bodembeheerpraktijken.
