Landbouw hoeft niet lijnrecht in te gaan tegen de heersende natuur. Met de gepaste maatregelen en financiële hulpmiddelen is de Vlaamse boer bereid om zijn steentje bij te dragen aan een draaglijk en fijn leefmilieu.
Ook biolandbouwer Simon Colembie ziet heil in een synergie tussen landbouw en natuur. Hij baat een akkerbouwbedrijf uit van 50 ha en teelt er graan (tarwe, spelt), soja, linzen en bonen voor de industrie. In samenspraak met VLM-bedrijfsplanner Pascale Steurbaut liggen er nu tal van beheerovereenkomsten op het erf.
“Nu verzorg ik perceelsranden, een faunavoedselgewas en erosiestroken. Daarnaast heb ik houtkanten die ik zelf beheer. We hebben knotwilgen gehad, maar dat doen we niet meer, omdat de voorwaarden voor ons niet zo praktisch waren. Aan het einde van de looptijd van 5 jaar zijn we dus daarmee opgehouden. Het eerste dat we aanlegden, waren erosiestroken. Rond 2006-2007 startte mijn vader in samenwerking met 3 boeren met erosiestroken”, geeft Simon mee. In de loop van de tijd veranderde er regelmatig wat. Pascale: “Dat gebeurt wel vaker, omdat er vanuit het bedrijf iets verandert of vanuit de landbouwer, of vanuit het beleid.”
Simon zelf is erfbetreders gewoon. Net zoals VLM-bedrijfsplanner Pascale, komen er ook regelmatig andere mensen op Simons erf. Het is een vast groepje van zaaizaadverkopers en voorlichters die hij inmiddels goed kent. “Mijn vader en ik runden lang samen het bedrijf. We waren het gewoon dat er mensen op ons erf kwamen. Dat gevoel nam ik dus mee na de overname van het bedrijf in 2019. Verkopers komen zonder afspraak. Dat is oké, want ik ben meestal thuis. Ook voorlichters en groepen landbouwers zijn welkom voor rondleidingen.”
Landbouwleven sprak hen beiden aan tafel bij Simon thuis. Pascale volgt de beheerovereenkomsten op bij Simon, een van de landbouwers in haar werkregio de Vlaamse Ardennen. We spreken haar over haar werk.
PS:”Ik kom op het erf van landbouwers omwille van verschillende redenen. In de eerste plaats omdat landbouwers mij contacteren als ze zelf interesse hebben in beheerovereenkomsten. Het gebeurt ook dat ze vragen hebben of dat ze een probleem ondervinden. Dan overleggen we samen op het terrein om het te kunnen oplossen. Ik telefoneer ook zelf naar landbouwers om te vragen of ze interesse hebben. Dat gebeurt wanneer het bedrijf een speciale ligging heeft. Dat kan bijvoorbeeld als een perceel in soortbeschermingsgebied, nabij een beek of nabij natuur ligt. Eventueel kan ik de landbouwer overtuigen om op dat perceel een beheerovereenkomst te sluiten. Ook in geval van hernieuwingen voor beheerovereenkomsten ga ik naar de landbouwer. Dan neem ik het initiatief om de landbouwer te laten weten dat de beheerovereenkomst zal aflopen op het eind van het jaar. Landbouwers vergeten dat wel eens, zeker als ze verschillende beheerovereenkomsten hebben gesloten met verschillende startdata. Dat is ook bij Simon het geval.”
Werk je op afspraak?
Ik kom altijd op afspraak, zodat de mensen voorbereid zijn op mijn komst. Af en toe spring ik binnen als ik toevallig in de buurt ben en de landbouwer me wenkt.
Lopen de gesprekken met landbouwers altijd zoals verwacht?
Als de landbouwer mij contacteert, dan zijn er 2 mogelijkheden. Zo kan hij het woord ‘beheerovereenkomst’ opgevangen hebben en zijn er mogelijkheden op het bedrijf. Dan zit ik eerst met de landbouwer in kwestie aan tafel en overloop ik de lijst met beheerovereenkomsten. We bekijken samen wat mogelijk is op het bedrijf. Soms belt de landbouwer zelf met een idee, aangezien die zich al geïnformeerd heeft. Belangrijk is dat we samen ook de percelen bekijken vooraleer er beslissingen worden genomen. In beide gevallen kan het zijn dat er niets uit het gesprek voortvloeit. Dat kan omdat de landbouwer het uiteindelijk toch niet wil, omdat hij er het nut niet van inziet. Soms is het ook technisch niet mogelijk, door de specifieke eigenschappen van het perceel of door tijdsgebrek. Het kan echter ook zo zijn dat we een of meerdere gepaste beheerovereenkomsten vinden voor het bedrijf. De landbouwer kan dan vragen hebben over de verdere voortgang. Er moeten papieren worden ingevuld, en dan is het onze taak om hen te helpen met de voorbereidingen van het papierwerk. Als wij iets voor hen invullen is dat voor hen ook een gemak. Als ik de landbouwer zelf bel, werk ik eerder gericht naar de doelen die ik voor ogen heb.
Lukt het altijd om te doen wat je wil?
Je mag als bedrijfsplanner met een bepaald idee op het bedrijf komen, maar je moet je bedenken dat je niet alles perfect kan realiseren zoals jij het in gedachten hebt. Als de persoon zegt dat iets niet haalbaar of niet financieel interessant is, dan bekijken we op het moment zelf of er geen andere mogelijkheden zijn. Helemaal afwijken van de doelstelling kan ik echter niet doen: je mag geen beheerovereenkomsten sluiten als het niet helpt of om de landbouwer een plezier te doen bij een slecht perceel om toch nog wat geld te krijgen.
Heb je veel overtuigingskracht nodig?
Een beheerovereenkomst verplichten kan ik niet, en soms is er inderdaad wat overtuigingskracht nodig. Het is wel geen goede zaak om iemand te hard te willen overtuigen. De landbouwer moet de beheerovereenkomst wel 5 jaar volhouden en er achteraf geen spijt van krijgen. Hij moet weten waaraan hij begint en er zelf het nut van inzien. Voor de landbouwer zal er zelf ook wat inzitten natuurlijk, eventueel in de vorm van een vergoeding. Iemand half mee hebben is nooit goed, en zelf voel ik me daar ook niet goed bij. Dat gebeurt bijvoorbeeld als een landbouwer toch minder tijd blijkt te hebben en dan sneller iets goedkeurt dan normaal. Hij heeft er met andere woorden niet goed over nagedacht. Ik wil niet dat de landbouwer uiteindelijk denkt: ‘Ik heb me hier weer iets laten aansmeren.’ Soms is één bezoek niet voldoende en moet je een tweede keer langsgaan. Sommige mensen vragen ook om een voorstel om dat eerst rustig zelf te bekijken. Daarna bellen ze me op voor een tweede visite, voor andere voorstellen of voor aanpassingen. De gesprekken zijn altijd constructief.
Plan je vaak tussentijdse bezoeken?
Ik volg de landbouwers op de voet op, maar iedere bedrijfsplanner heeft natuurlijk zijn stijl. Simon zie ik vaker, maar dat komt ook omdat hij meedoet aan de innovatieve beheerovereenkomsten: dat zijn de nieuwere beheerovereenkomsten die uitgetest worden op het terrein, buiten de reguliere beheerovereenkomsten. Die vergen wel wat meer begeleiding. Het interesseert ons om te weten hoe die beheerovereenkomst evolueert op het terrein.
Als ik het zo hoor, ken je de landbouwers uit je regio goed.
Dat is zo. Ik werk nu 17 jaar bij de VLM. Ik spreek en bezoek de landbouwers uit de regio regelmatig. Je krijgt een band, en je begint ze te kennen. Sommige landbouwers moet je misschien een keer meer bellen om hen te herinneren aan bepaalde zaken. Veel landbouwers hebben het nu eenmaal druk en hebben zoveel dingen aan hun hoofd dat ze er niet aan denken... Die mensen zijn blij dat je belt. Een vraag van een landbouwer zou ik zelf nooit ontwijken: iemand die vragen heeft, help ik direct.
Werken alle bedrijfsplanners met hetzelfde stramien?
Ik heb het gevoel dat de meeste van mijn collega's het werk graag doen vanwege het sociale contact, en dat ze zoveel mogelijk inspanningen doen om ervoor te zorgen dat alles goed verloopt. Ik denk dat ze allemaal de reflex hebben om te bellen wanneer dat nodig is. Sommige collega's maken ook plannetjes met een overzicht van data: bijvoorbeeld van maaidata per strook. Dan gaat het over mensen die tientallen stroken hebben van verschillende types. De bereidheid om klantvriendelijk te werk te gaan, zit er wel in bij de collega's.
Hoe bereid je je voor op een bezoek? Kan je aan alle gegevens?
Als voorbereiding kijk ik hoeveel percelen een landbouwer heeft en waar die liggen. De VLM kan de percelenlaag raadplegen op de site van het departement Landbouw en Visserij. Dat is enkel om te weten wie de eigenaar is van een bepaald perceel. Er zijn wel strikte regels binnen de VLM over het gebruik van die data: die gegevens mogen we enkel toepassen in het kader van ons werk. We geven zelf geen gegevens aan derden. Binnen de administraties is er wel soms samenwerking waarbij gegevens zichtbaar moeten zijn.
Botst het soms tijdens een gesprek?
Ook binnen de beheerovereenkomsten gebeurt het wel eens dat er momenten van onenigheid zijn tussen de bedrijfsplanner en de landbouwer. Dat heeft vaak te maken met het feit dat het systeem van data en voorwaarden volgen nogal rigide is. Europa heeft haar wetten en de Vlaamse administratie moet in het spoor lopen. Om iets te controleren, moeten bepaalde zaken vastgezet worden in de wetgeving. Ik begrijp de landbouwer aan de andere kant ook wel. De landbouwers kunnen zich niet altijd vastpinnen op data, aangezien ze afhankelijk zijn van het weer. Als je een bepaalde maaidatum hebt in je contract voor de eerste snede, kan je je daar niet altijd aan houden. Als het 4 dagen goed weer is net voor de toegelaten maaidatum, kan ik me voorstellen dat het bij een landbouwer kriebelt om 3 dagen vroeger te maaien. En doet dat iets aan de doelstelling? Nee. Er zou wat flexibiliteit in het systeem moeten worden ingebouwd. We kunnen bij een probleem wel overleggen om een oplossing te zoeken en dat opnemen in ons verslag, maar de wetgeving naast ons neerleggen kunnen we niet.
Wat ga je onder andere nog met Simon bespreken?
De beheerovereenkomsten ‘Erosiestroken’ kunnen dit jaar niet hernieuwd worden in een beheerovereenkomst van 5 jaar. We moeten dus kijken naar alternatieven. Het beeld in 2023 zal dan wel anders zijn. Bij Simon zijn er dan minder beheerovereenkomsten, maar dat gebeurt buiten zijn wil om. Dat moeten we nog verder bekijken.
Controleurs komen nagenoeg nooit op afspraak. Hoewel dit geen probleem is, is Simon niet helemaal tuk op hun komst. Toch krijgt hij regelmatig bezoek van een controleur. Een van de redenen is dat Simons bedrijf volgens het MAP 6 in rood gebied ligt. Een andere reden is dat hij ervoor koos om meerdere beheerovereenkomsten aan te leggen, wat betekent dat hij aan meer voorwaarden moet voldoen.
Te veel controles?
Simon gaf mee dat hij eens op korte tijd voor hetzelfde verschillende controles meemaakte op zijn percelen. “Mij lijkt het niet nuttig dat het ene moment de VLM komt controleren, en dat enkele weken later het departement controleurs stuurt voor hetzelfde, en dat terwijl alles in orde is. Misschien is meer communicatie tussen de diensten wel nodig?”, geeft hij mee.
Geen band
In tegenstelling tot zijn bedrijfsplanner Pascale, heeft Simon geen band met controleurs. Hij kent ze niet, en ze komen niet altijd vriendelijk over. “Die mensen hebben een andere insteek, met weinig onderhandelingsmarge. Mij lijkt het soms dat controleurs aankomen met de veronderstelling dat je iets verkeerd hebt gedaan. Dat ze ingesteld zijn dat de boer foefelt. Dat gevoel krijg ik toch als ze op mijn erf zijn, en ik ben niet de enige landbouwer die er zo over denkt.”
Lijstjesvolgers
Dat landbouwers moeten werken volgens de wetten van de natuur, blijken volgens Simon sommige controleurs ook niet te begrijpen. “Die gaan hun lijstje af van data en voorwaarden. Het probleem is dat die soms onlogisch zijn, en daar kan een bedrijfsleider ook niets aan veranderen. Ik vind dat het gezond verstand moet primeren. Zelf doe ik alles wat ik kan, en dan gaan ze muggenziften over een kleinigheid. En dat terwijl meestal alles in orde is. Controleurs lijken soms het doel te vergeten, en zich eerder te fixeren op geld terug- trekken”, geeft hij mee.
Niet alles in de hand
Bovendien zijn niet alle fouten de schuld van de landbouwer. Ooit parkeerde een controleur zich op een beheerovereenkomst, een grasstrook naast een beek. Ook andere mensen durven zich op de beheerovereenkomst te begeven met hun auto. “Het is frustrerend dat je je best doet om zaken te onderhouden, en dat dan uiteindelijk een autospoor ervoor zorgt dat je toch niet in orde bent bij een controle”, zucht hij.
Het is niet verplicht om je beheerovereenkomst af te schermen aan de rand met de openbare weg, bijvoorbeeld met een hek. De VLM stelt infoborden ter beschikking om mensen erop te wijzen dat de landbouwer inspanningen doet voor het milieu, maar dan wordt ook gerekend op de goodwill om die niet te betreden.
