Europees onderzoek onderscheidt 12 types toekomstige landbouwers

Op basis van onderzoek en brede bevragingen heeft Europa (meer bepaald het Joint Research Centre en het Directoraat-Generaal voor landbouw en plattelandsontwikkeling) deze 12 ‘Farmers of the Future’ vorm gegeven. Dat gebeurde vanuit de vaststelling dat slechts 5,6 % van de EU-landbouwers jonger zijn dan 35 jaar. De grote uitdagingen voor de landbouw, én de niet aflatende stroom van innovaties in de agrovoedingssector doet vermoeden dat het landbouwberoep sterk zal veranderen in de nabije toekomst.

De types zijn geen echte toekomstvoorspelling maar eerder een handvat voor toekomstdialoog, en wijzen op de grote diversiteit die ook in de toekomst zal bestaan in het landbouwberoep. Ze vormen een nuttige tool om actoren bewust te maken over het belang van proactief veranderen, en ze brengen discussies op gang en inspireren het beleid en onderzoek.

Herkenbare types

De set van 12 verschillende landbouwerstypes blijkt geen ambitie te hebben om de werkelijke toekomst te voorspellen. Fleur Marchand (expert systeemdenken ILVO): “De types vormen eerder een handvat voor toekomstdialoog. Ze wijzen op de grote diversiteit die ook in de toekomst zal bestaan in het landbouwberoep. En ze kunnen alle betrokken actoren bewust maken over het belang van proactief veranderen. Door lokaal discussies op gang te brengen inspireren de 12 types het beleid en onderzoek.”

Op de studiedag maakten de 12 types het voor de boeren, bedrijven, onderzoekers, journalisten en beleidsmakers het meer divers wordende landbouwlandschap meer herkenbaar. En dat zonder mensen, innovaties en bedrijven in vakjes te willen duwen. Doel van de dialoog was om hier in Vlaanderen de toekomstopties voor huidige en toekomstige landbouwers te verkennen.

Transitie in de landbouw

Landbouw en voedselsystemen zijn volop in transitie. Maar hoe snel zal die transitie verlopen? Verwachten we grote verstoringen die stroomversnellingen teweeg kunnen brengen? Wat betekent dit voor de bedrijven? En hoe kunnen we samenwerken om de transitie richting een maatschappelijk én ecologisch verantwoord voedselsysteem optimaal te ondersteunen?

Nederlands onderzoeker Jeroen Candel benadrukte tijdens de studiedag de dringendheid van de transitie, de vele uitdagingen. En hij wees op enkele positieve evoluties, denk maar aan het uitwerken van een voedselbeleid op regionaal en gewestelijk niveau, een goed uitgebouwde kennis van richtinggevende mechanismen zoals voedseleducatie, internationale afspraken of investeringsbeleid, maar ook experimenten rond voedseldemocratie.

Hoe zich dat allemaal zal doorvertalen naar de toekomst van het landbouwberoep vergt voortdurende aandacht voor toekomstreflectie, en daar kunnen de 12 types landbouwers mee helpen. In tegenstelling tot bij macro-economische toekomstvisies staat hier de landbouwer centraal, wordt gewerkt met een aantrekkelijke visualisatie, en is de rijke diversiteit over gans Europa vertegenwoordigd.

Bij een voorstelling van de 12 types zien we meteen een invloed van technologie, milieu-uitdagingen en een verschil in normen en waarden. Elk type biedt echter wel een antwoord op één of meerdere van de grote uitdagingen. Zo wordt de laboboer onafhankelijk van schaarse en dure landbouwgrond, werkt de natuurinclusieve boer hard aan het herstel van biodiversiteit, en levert de traditionele boer op efficiënte wijze de grote hoeveelheden voedsel die we nodig hebben.

Diversiteit is troef

Past elke landbouwer in zo’n ‘vakje’? Uiteraard niet, want elke landbouwbedrijf stelt eigen prioriteiten en maakt een eigen mix van doelstellingen en concrete plannen. Toch is de voorstelling van de 12 types bijzonder interessant, vinden de ILVO-onderzoekers, omdat ze zo herkenbaar, menselijk én inspirerend is.

“Met deze visuele voorstelling kunnen we werken aan bewustwording, kunnen we discussies faciliteren en het beleid inspireren,” zegt ILVO-wetenschappelijk directeur Fleur Marchand. De voorstelling maakt het ook mogelijk om het rechtlijnige denken te doorbreken: “Het is achterhaald om voorspellingen te doen over dé boer van de toekomst, waar we dan de volgende 20 jaar met alle macht moeten naartoe werken. We moeten rekening houden met menselijkheid en met onvoorspelbare maar onvermijdelijke toekomstige crisissen, die plannen voor de toekomst in de war zullen schoppen. Diversiteit zorgt ervoor dat we sneller zullen kunnen schakelen,” aldus ILVO-wetenschappelijk directeur Elke Rogge.

De 12 types in een Vlaamse context

Die theorie werd meteen in de praktijk getest, tijdens een workshop waarin landbouwers, middenvelders, onderzoekers, beleidsmensen en andere belanghebbenden aan het werk werden gezet. Het concept bleek meteen herkenbaar en toepasbaar om uitdagingen en kansen te gaan kaderen, en om na te denken over de transitie.

Ook in het daarna volgende debat bleken de sprekers het potentieel te zien van het concept, en werd het belang van diversiteit voor een geslaagde en versnelde transitie herhaaldelijk benadrukt. Jannes Maes van het Kabinet Brouns verwoordde het zo: “Elk van de profielen kan op een bepaalde uitdaging een antwoord bieden, maar we moeten zien dat we de boeren kunnen begeleiden in de transitie.”

Tijs Boelens benadrukte de dringende noodzaak voor een nieuwe perspectief voor landbouw “Het is vijf na twaalf” en pleitte ook voor een herziening van de heersende economische denkpatronen. Dat het essentieel is om alle boeren aan boord te houden, werd ook door Hendrik Vandamme van ABS van harte bevestigd: “Boeren zijn nodig, vooral in tijden van crisis. Maar de gevraagde snelle transitie is niet voor iedereen haalbaar, de ontwikkelde verdienmodellen zijn niet voor iedereen weggelegd. Er is steun nodig.”

Steun en samenwerking, voor en tussen de types landbouwers: “Omarm elk type, en ga op zoek naar samenwerkingen,” aldus Nele Lauwers van het Innovatiesteunpunt Boerenbond. Mieke Vercaeren wees op de urgentie van een snelle aanpak van problemen, en benadrukte de bereidheid van retail om hierrond concreet samen te werken met landbouwers. Er bleek bij het panel een eensgezindheid te zijn om vooral op lokaal niveau op zoek te gaan naar samenwerking tussen landbouwers, en tussen landbouwers en burgers.

Het slotwoord was voor Koen Carels van SALV (Strategische Adviesraad voor Landbouw en Visserij): “De 12 profielen bieden een interessant kader om na te denken over het omgaan met de uitdagingen in de landbouw.”

ILVO