Volgens cijfers van de Vlaamse Overheid stoot de Vlaamse land- en tuinbouw al 20% minder broeikasgassen uit sinds 1990. De laatste 10 jaar is die daling echter gestopt en is de uitstoot lichtjes gestegen tot 10% van d e jaarlijkse uitstoot van Vlaanderen. De toename vanaf 2015 is volgens het laatste milieurapport voornamelijk te wijten aan een stijging in de emissie van CO2 in de glastuinbouw en van CH4 in de rundveehouderij.
De landbouwsector is dus gedeeltelijk de oorzaak is van de klimaatopwarming, maar lijdt ook het snelst aan de gevolgen ervan. Zeker de akkerbouw leed de laatste jaren door de droogte en de verminderde beschikbaarheid aan water. De landbouwsector kan dus maar best zijn steentje bijdragen aan het ambitieuze doel van de Europese Commissie om klimaatneutraal te zijn in 2050. De Commissie wil alvast tegen 2030 de uitstoot van broeikasgassen verminderd zien met minstens 55% ten opzichte van 1990.
Om na te gaan welke maatregelen de landbouw kunnen vooruithelpen en wapenen tegen de uitdagingen van de toekomst, onderzocht een team van de faculteit bio-ingenieurswetenschappen aan de Universiteit Gent (UGent) alle koolstofstromen voor de productie van aardappelen op ‘Hof ten Bosch’, de Bayer Forward Farm in Huldenberg. Dat gebeurt via levenscyclusanalyse (LCA), de standaardmethode om de ecologische voetdruk van productsystemen te bepalen.
Zowel productieproces als de bewaring van de aardappelen onderzoeken
Dr. Ir. Rodrigo Alvarenga van de onderzoeksgroep STEN (‘Sustainable Systems Engineering’) vertelt: “In een LCA houden we rekening met alle stappen in de productie en alle relevante effecten op het milieu. De analyse begint dus al voor bepaalde hulpmiddelen, zoals meststoffen of gewasbeschermingsmiddelen, op de boerderij toekomen en ze eindigt pas als de finale producten worden afgedankt of geconsumeerd. Om al deze verschillende factoren te kunnen vergelijken drukken we ze uit in kton CO2-equivalenten (CO2-eq).”
Voor de analyse van de voetafdruk voor de productie van 1 ton aardappelen op ‘Hof ten Bosh’ hebben de onderzoekers beroep gedaan op een ‘Cradle-To-Gate’ concept. “Dit wil zeggen dat we rekening hielden met het volledige productieproces en de bewaring van de aardappelen op de boerderij”, aldus Alvarenga.
Vele CO2-parameters betrokken
In de studie bekeken de onderzoekers alle mogelijke parameters die met het productieproces en de bewaring te maken hebben. Concreet gaat het om de impact van meststoffen, gewasbeschermingsmiddelen, brandstofverbruik, zaad, elektriciteitsverbruik bij opslag en emissies die op het veld voorkomen, zoals N2O-emissies. Alvarenga’s teamgenoot dr. ir. Lieselot Boone: “De emissies bij dieselverbruik, de emissies op het veld en de productie van minerale meststoffen dragen het sterkste bij aan de voetafdruk. Ten opzichte van deze parameters heeft de rest een minimale bijdrage.” Verder werd ook de opslag van koolstof als organisch materiaal in de bodem onderzocht over de periode van 15 jaar.
“Bovendien wordt ook de toeleveringsketen van de producten mee opgenomen in de analyse. Zo werd onderzocht wat de milieu-impact is van de productie van minerale meststoffen”, geeft Boone mee. Met de verdere verwerking van de aardappelen of consumptie werd geen rekening gehouden. “We maakten die keuze omdat we met de studie enkel wilden focussen op wat er gebeurt op het veld en welke keuzes de landbouwers kunnen maken om de milieu-impact mee te bepalen. Vandaar ook dat de reikwijdte van de studie niet verder dan de boerderij zelf gaat”, verklaart Boone.
15 jaar veranderingen opvolgen
Hof ten Bosch werd voor 15 jaar opgevolgd, en stond in die periode niet stil. Stap voor stap werd de bedrijfsvoering verbeterd om de productie te verhogen, en dat op een zo milieuvriendelijk mogelijke manier. Zo besliste de landbouwer te investeren in zonnepanelen voor de koeling van de loods, en moderniseerde hij zijn machinepark. Er kwamen tractoren in een lagere emissieklasse bij, die minder CO2 uitstoten maar ook minder tijd vragen voor de bewerkingen. De introductie van de GPS zorgde voor minder overlapping waardoor minder meststoffen, zaden en gewasbescherming nodig is.
Op veldniveau schakelde de landbouwer over naar betere variëteiten en gewasbescherming, met een betere opbrengst en dus een lagere CO2-uitstoot per kg geproduceerde aardappelen tot gevolg. Daarnaast kon de landbouwer de bemesting optimaliseren: door rekening te houden met de stikstofanalyses is immers minder bemesting nodig. Ten slotte werden ook klimaatpositieve maatregelen genomen: door het toepassen van compost en groenbemesters werd niet alleen erosie tegengegaan, maar wou de landbouwer het organisch materiaal in de bodem verhogen.
Resultaat: een betere CO2-voetafdruk
De onderzoekers zijn enthousiast over de resultaten. Alvarenga: “Als we de uitstoot van Hof ten Bosch vergelijken zien we een significante verbetering op het gebied van de CO2-voetafdruk, van 75 kg CO2eq/ton aardappelen in 2005-09, tot 66,3 kg in 2010-14 en slechts 56,8 kg in 2015-19”, besluit Rodrigo. “Een daling van bijna 25% in 15 jaren die vooral te wijten is aan een hogere aardappelopbrengst en een efficiënter gebruik van minerale meststoffen en diesel.”
Ook de klimaatpositieve maatregelen zorgden voor een merkelijke verbetering van de bodem. “Door toepassing van compost en een aangepaste grondbewerking met minimaal ploegen, werd in dezelfde periode ook het koolstofgehalte in de bodem verhoogd. Wanneer we die CO2-opslag in de bodem mee in rekenschap brengen over de laatste twee periodes, zien we zelfs een negatieve uitstoot van -5.6 en -9.9 kg CO2eq/ton aardappelen. Dat wil zeggen dat de Forward Farm al een decennium klimaatneutrale tot zelfs licht klimaatpositieve aardappelen produceert”
Boone: “De Forward Farm stoot momenteel ongeveer maar de helft uit van het gemiddelde Belgische aardappelproductiesysteem (110 kg CO2eq/ton) en scoort zelfs beter dan het best presterende systeem in een internationale database, het Zwitserse geïntegreerde productiesysteem (64 kg CO2eq/ton).” Bij andere akkerbedrijven in Vlaanderen of België ziet Boone dat er nog werk aan de winkel is. “Akkerbouwers die geïnteresseerd zijn en deel willen uitmaken van de oplossing kunnen wel een kijkje nemen in Huldenberg”, klinkt het.
Nog meer verbetering mogelijk
Sustainable operations manager bij Bayer CropScience Marc Sneyders is ook tevreden en ziet nog ruimte voor vooruitgang: “We zijn ervan overtuigd dat verdere innovatie in de toekomst het mogelijk kan maken om de uitstoot van landbouw te verminderen of zelfs landbouw een positieve bijdrage te laten leveren via koolstofopslag.” Dan kan volgens Sneyders op verschillende manieren. Een deel van de oplossing kan in de mechanisatie zitten: minder grondbewerkingen en Smart Farming bij het planten en toepassen van middelen zijn mogelijke pistes. Nieuwe aardappelvariëteiten of het gebruik van andere types meststoffen kunnen ook bijdragen aan een milieuvriendelijkere bedrijfsvoering. “Ik denk aan de ontwikkeling van nieuwe aardappelvariëteiten die minder bemesting nodig hebben, maar ook aan de meststoffabrikanten die werken aan procedures om de uitstoot tijdens de productie te verminderen.”
Tegen 2030 streeft Bayer het doel na de uitstoot van de landbouwer met 30% te verminderen. “Dit geldt voor de meest uitstotende teeltsystemen in de regio's waar Bayer actief is. Bayer zal landbouwers helpen klimaatvriendelijke methoden te gebruiken, zoals minder ploegen en het gebruik van digitale oplossingen om de CO2-uitstoot te verminderen.”
Bayer heeft de ambitie om tegen 2030 zelf klimaatneutraal te zijn. Sneyders: “Om dit te bereiken zullen we energie-efficiëntiemaatregelen nemen op onze sites en 100 procent van de aangekochte elektriciteit omzetten in hernieuwbare energiebronnen. De resterende emissies zullen worden gecompenseerd door certificaten van klimaatbeschermingsprojecten met erkende kwaliteitsnormen te kopen.” Hij geeft aan dat Bayer zijn doelstellingen in overeenstemming zijn met het doel van het Akkoord van Parijs om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graden Celsius, of ruim onder de 2 graden Celsius. “We hebben ons aangesloten bij 's werelds toonaangevende Science Based Targets-initiatief, dat onze reductiedoelstellingen transparant beoordeelt. Dit initiatief is opgericht door het Carbon Disclosure Project (CDP), het UN Global Compact, het World Resources Institute (WIR) en het World Wide Fund For Nature (WWF). Meer dan 800 bedrijven hebben zich er nu toe verbonden de uitdaging van klimaatverandering actief aan te pakken en transparante doelen te stellen voor het verminderen van hun uitstoot in overeenstemming met de Overeenkomst van Parijs.” Bayer haalde dit jaar voor het 3de jaar op rij de dubbele A klasse in de categorie klimaat en water. Daarmee is het één van de slechts 2 Duitse bedrijven in deze lijst.
