Schapenhouders vrezen wolvenschade

Om de schaderegeling te bespreken werden er recent twee informatie- en discussievergaderingen gehouden, in Kanegem (Tielt) en in Binkom, met samen een honderdtal aanwezigen. Deze vergaderingen werden belegd door de Vereniging voor Ecologische begrazing en de vzw Vlaamse Schapenhouderij en mede ondersteund door vzw Kemp.

Leefgewoonten

Jan Loos, van vzw Landschap, gaf telkens een toelichting bij het voorkomen en de leefgewoonten van wolven in West-Europa. De wolf is een inheems dier. In Frankrijk zijn er ongeveer 360 wolven, in Duitsland 300. De wolvenpopulatie verplaatst zich enerzijds vanuit Italië via Frankrijk naar het Noorden. Anderzijds is er een beweging vanuit Polen via Duitsland naar Nederland en nu ook richting Vlaanderen. Het is te verwachten dat er vanuit beide bewegingen nog meer wolven in België zullen verschijnen.

Er zijn solitaire wolven, die doortrekken en grote afstanden kunnen afleggen, zo’n 50 tot 80 km per nacht. Deze solitaire wolven zijn dieren die hun roedel verlaten hebben. Wanneer een wolvenpaar een geschikt jachtgebied vindt (zo’n 100 à 400 vierkante kilometer groot), dan vestigen ze zich en planten zich voort.

Wolvenhonger

Per jaar worden er een viertal jongen geboren en de jongen blijven twee jaar samen met de ouders. Dit betekent dat een roedel maximaal zes à tien dieren omvat. Na twee jaar verlaten de jongen de roedel en trekken weg om een partner en een eigen jachtgebied te zoeken. Deze trekkers zijn de solitaire wolven die op hun doortocht her en der slachtoffers - zoals schapen - kunnen doden. Wanneer een roedel met zes à tien dieren zich ergens vestigt is er uiteraard meer schade in de regio te verwachten, dan van een doortrekkende wolf.

Wolven voeden zich met kleine of grotere dieren , naast vogels, kikkers, vissen of knaagdieren , kunnen dit ook kippen of ander pluimvee zijn, konijnen, hazen, en dus ook schapen of geiten. Sporadisch kan een kalf of veulen aangevallen worden. Maar ook reeën, herten en everzwijnen zijn hapklare brokken.

De wolven hebben normaal schrik van mensen, maar er zijn ook gevallen van aanpassing gekend, zoals in de Roemeense stad Brasov, waar een roedel zich in de stad gevestigd heeft, in analogie met de vossenaanwezigheid in Brussel.

Huidige schaderegeling

Caroline Geeraerts van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) lichtte de huidige schaderegeling toe. De wolf is een internationaal beschermde diersoort. Vlaanderen heeft de verantwoordelijkheid om de wolf te beschermen en om de instandhouding te bevorderen. Voor de aangerichte schade is er een regeling uitgewerkt in het ‘Soortenschadebesluit van 3 juli 2009’.

Wat zegt dit schadebesluit? De schadelijder moet als landbouwer gekend zijn, dus een landbouwnummer hebben en een oppervlakte-aangifte indienen. De schade moet bovendien binnen de 12 dagen via het e-loket gemeld worden. Een DNA-analyse geldt als enig bewijs dat het een wolf betreft. De kosten worden door INBO gedragen.

Verder staat er ook in dat de schade wordt vergoed aan de gemiddelde marktprijzen van de dag voordien. Het eigen risico is vastgelegd op 5 % van de schade, met een minimum van € 250 per schadelijder en per jaar. Er is daarenboven een franchise van € 50. Er is een schadevergoeding voorzien voor gedode dieren en voor dierenartskosten.

Vlaanderen (INBO) werkt momenteel aan een eigen wolvenplan, zoals dit ook in onze buurlanden al bestaat. Daarin zou het eigen risico verlaagd worden tot € 50, en geen landbouwnummer meer nodig zijn (nvdr, zie ook p. 12).

Wat te doen

bij schade?

Caroline Geeraerts van het INBO maakte duidelijk wat een schapenhouder te doen staat bij schade. Gezien bepaling van het DNA (erfelijk materiaal) moet uitwijzen of het om wolven- dan wel om hondenschade gaat moet men snel handelen. Men moet zo snel mogelijk de regio inspectiedienst van ANB (het Agentschap Natuur en Bos) verwittigen.

Binnen de 24 u komt een deskundige van INBO (het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek) ter plaatse om controles te doen (bijtsporen, pootafdrukken) en om een DNA-staal in de buurt van de bijtwonden te nemen. Het is belangrijk dat de dieren niet verplaatst worden en als het regent dat het dier afgedekt wordt, om de sporen niet te laten uitwissen.

Men moet ook via http://www.natuurenbos/e-loket binnen de twaalf dagen de schade melden, met opgave van zoveel mogelijk details. Het is ten allen tijde nuttig ook de vaststellingen op foto vast te leggen.

Schadeposten

Momenteel wordt er alleen gesproken over vergoeding voor gestorven dieren. Maar de schadeposten zijn veel groter en diverser, vervolgde Calus. De schadeposten zijn gedode dieren, gewonde dieren (dierenartskosten, verlies aan productie, wat is hun finale kans op overleven en productief blijven?), dieren in paniek die verdrinken, of slachtoffer worden van het verkeer, vervolgschade (verwerpingen, niet-drachtige dieren, lagere worpgrootte omwille van stresstoestanden) en bijkomende arbeid en verplaatsingskosten.

Het ware aangewezen dat bij de opmaak van het Wolvenplan ruimer aandacht besteed wordt aan de schade-elementen, ruimer dan alleen de waarde van de dode dieren en de onmiddellijke dierenartskosten.

Klare afspraken

Wat de vergoeding voor de dieren betreft is het begrip ‘Marktwaarde van het moment’ onduidelijk. Vergoeding op basis van slachtwaarde is voor productiedieren, rammen en ooien, absoluut onvoldoende. Een concreet voorstel zou kunnen zijn dat de vergoedingsregeling die Federaal tot stand gekomen is na vele besprekingen met alle partijen in het kader van bedrijfsontruimingen zou overgenomen worden. Basisvergoedingen voor productiedieren zijn daar € 150/stuk voor ooien en € 200 voor een ram, met bijkomende toeslag voor genetische waarde, voor dracht of lactatie. Er zijn ook afspraken voor vergoeding van lammeren ifv het gewicht en voor reforme dieren.

Het ware zeer wenselijk dat er vooraf klare afspraken gemaakt worden omtrent schadeposten en vergoedingstarieven om willekeur uit te sluiten en om voor alle partijen a priori voldoende klaarheid te scheppen.

Preventiemaatregelen

Volgende preventiemaatregelen werden door diverse sprekers vermeld: Opstallen van de dieren, schrikdraad met sterke stroom tot een hoogte van 120 cm en onderste draad max op 20 cm boven de grond, gewone schapendraad tot 120 cm, goed aansluitend bij de bodem en bij voorkeur nog twee stroomdraden aan de buitenzijde op 20 en 120 cm boven de grond.

Verder suggereerde men ook het inzetten van kuddebewakingshonden, lama’s bij de kudde laten, of runderen of paarden, lichtbakens of lichtflitsen of geluid produceren.

Toekomst van natuurbegrazing

Maarten D’hondt van vzw Kemp, die natuurbegrazing doet met diverse grote kuddes, stelt dat opstallen geen optie is, gezien de schapen op heel wat plaatsen verspreid zitten. Bij het gebruik van specifieke wolvennetten blijkt het ondoenbaar om ze dagelijks te verplaatsen. Kuddebewakingshonden verdedigen de kudde en vormen een gevaar voor de voorbijganger en de wandelaar.

Gezien wolven de weg van de minste weerstand kiezen, moeten we ze leren om geen schapen te pakken. Stel dat een roedel zich installeert, dan stelt zich de vraag of natuurbegrazing niet in het gedrang komt. Maarten stelt dat momenteel loslopende honden een veel groter probleem vormen dan een sporadisch voorbijtrekkende wolf.

1 schaap om de 11 dagen

Lieven Caekebeke, van de vzw Vereniging voor Ecologische Begrazing, modereerde vervolgens de soms geanimeerde gedachtenwisseling. Vooraf gaf hij nog wat informatie omtrent de wolf in Europa. In Frankrijk zijn er 360 wolven, die op jaarbasis 12.000 schapen doden. Zodoende doodt gemiddeld elke wolf elke 11 dagen een schaap. In Duitsland is er minder schade omdat er snel werk is gemaakt van beschermende maatregelen, en dat hiervoor ook een vergoeding voorzien wordt. In Noorwegen wordt vastgesteld dat per wolf per jaar 45 dieren gedood worden.

Lieven raamt dat de kostprijs voor een wolfwerende afsluiting snel twee en een half maal zo duur zal worden als een gewone schapenafsluiting. Hij stelt dat er werk moet gemaakt worden van voorlichting zowel van de schapenhouders als van het brede publiek. De schadevergoeding kan misschien via een fonds verlopen. Vraag is wie betaalt en waarvoor zal betaald worden. Het is ook wenselijk dat onderzoek gebeurt om klaarheid te brengen in de effectiviteit van diverse beschermende maatregelen.

Discussie

Tijdens de discussie komen een diversiteit aan onderwerpen aan de orde. Er wordt gewezen op het dierenleed dat de wolf veroorzaakt. Wordt er op dat vlak in onze samenleving niet gewerkt met twee maten en twee gewichten? De oprichting van een neutraal (landbouw/natuur) toezichtscomité of beslissingsorgaan voor toekenning van vergoedingen wordt wenselijk geacht.

Zijn er ook positieve aspecten aan de aanwezigheid van de wolf? Het wildbestand wordt gesaneerd en wordt alerter. De wolf helpt ook de everzwijnen bestrijden. Gezien de wolf zich met reeën voedt, is een herziening van de jacht op reeën misschien ook aan de orde.

Frankrijk trekt € 3.000.000 uit voor voorlichting en vergoeden van schade. Er wordt met een checklist gewerkt, wie geen preventieve maatregelen neemt, krijgt geen vergoeding. Herhaaldelijk wordt naar voor gebracht dat sensibilisatie van de samenleving meer dan wenselijk is. Onder meer de schadelijke gevolgen van stress voor de productieresultaten kunnen hier onder de aandacht gebracht worden.

Er wordt geopperd dat een gestructureerde aanpak van afschot voor noodgevallen met veel schade best ook in een wolvenplan meegenomen wordt.

Slotbeschouwing

De twee info- en discussieavonden hebben ons geleerd dat schapenhouders in Vlaanderen af en toe of blijvend met de aanwezigheid van wolven zullen moeten rekening houden. Naast de gechipte Naya kunnen er nu al meerdere exemplaren aanwezig zijn.

Een wolvenroedel heeft een groot territorium nodig en in Vlaanderen zijn er weinig voldoende grote rustige gebieden waar wolven zich kunnen vestigen. Maar doortochten van solitaire wolven zijn zeker te verwachten.

Goede afspraken

De schadevergoeding zou ruimer moeten zijn dan alleen een vergoeding voor dode dieren en dierenartskosten. Het idee van een neutrale begeleidingscommissie om schadegevallen te beoordelen en vergoedingen toe te kennen kan het wederzijds vertrouwen (natuur-landbouw) alleen maar ten goede komen. Als we de komende wolven echt willen beschermen moet er op een correcte manier gewerkt worden voor de beoordeling van de schade en voor het bepalen van de vergoeding.

Ook een vergoeding voor preventieve maatregelen moet worden overwogen, stel dat de wolvendruk groter wordt. Het best worden vooraf klare criteria en bedragen afgesproken. Goede afspraken maken goede vrienden!

André Calus