Kalverpneumonie: Kennis en innovatie voorkomen hoge kost!

S amen met het Vlaamse demonstratieproject KalFit organiseerde het Vlaio LA-project PneumoNEE in het vroege voorjaar 2 workshops over kalverpneumonie (longontsteking). Rundveehouders kregen er op interactieve wijze informatie over kalverpneumonie en konden ervaringen uitwisselen. Tijdens deze workshops kregen de rundveehouders antwoord op enkele prangende vragen uit de praktijk.

Gevolgen van pneumonie en wat kost het mij?

Luchtwegaandoeningen zijn bij kalveren een van de hoofdoorzaken van economische verliezen, verminderd dierenwelzijn en intensief gebruik van antimicrobiële middelen. De negatieve effecten op medicatiegebruik, groei, sterfte, melkproductie en vruchtbaarheid kosten geld, zowel op korte als op lange termijn. Vroege detectie beperkt echter de negatieve effecten op rendabiliteit en dierenwelzijn. Tijdig ingrijpen, zodat pneumonie zich niet ontwikkelt tot een chronische ziekte voorkomt dus veel problemen! In het PneumoNEE-project werd bovendien vastgesteld dat kalveren die op longecho helemaal genezen zijn, geen groeivertraging meer vertonen. Deze volledige genezing verzekeren, is dus de sleutel tot het reduceren van economische verliezen! Een snelscanlongecho maakt dit mogelijk in de praktijk.

Ondanks de grote gevolgen kunnen rundveehouders de negatieve effecten van pneumonie niet goed inschatten. Zo lag de inschatting van de deelnemers aan de workshops vaak ver van de resultaten uit recente studies. In figuur 1 worden de economische verliezen door pneumonie bij kalveren weergegeven. Een verhoogde kalversterfte (x 3-4), een verlaagde melkproductie in eerste (-4%) en tweede (-8%) lactatie en een verlaagde vleesproductie (-8 tot -32 kg) zijn maar enkele van deze ontnuchterende cijfers.

Hoe een longontsteking detecteren?

Hoewel kalvergriep vooral lijkt toe te slaan in de winterperiode, komen luchtweginfecties bij kalveren het hele jaar door voor. Wees dus steeds alert en grijp vroegtijdig in. Dit is niet evident, want kalveren verbergen instinctief tekenen van ziekte, waardoor vroegtijdig en correct opsporen en behandelen van een longontsteking heel uitdagend is. Er is dus steeds meer behoefte aan vroegewaarschuwingssystemen en aan kennis over klinische tekenen.

Een rundveehouder moet zijn beslissing tot het behandelen van luchtweginfecties baseren op klinische tekenen. De beslissing is subjectief en gebaseerd op opleiding en ervaring van de veehouder of op advies van derden. Longecho’s maken deze beslissing echter een pak objectiever. Ze tonen ontegensprekelijk aan welke kalveren pneumonie hebben en behandeld moeten worden.

Uit het onderzoek van PneumoNEE blijkt dat hoest het meest geschikt is om pneumonie te detecteren. Hoest beschermt de luchtwegen tegen het inademen van vreemde voorwerpen (bijvoorbeeld stof), bijtende stoffen (bijvoorbeeld ammoniak) en ziekteverwekkers. Ook luchtweginfecties kunnen de hoestreflex stimuleren. Verder zijn ook de rectale temperatuur en een versnelde ademhalingsfrequentie indicaties van luchtweginfecties, zij het veel minder specifiek dan hoest. Hoest is dus een goede aanwijzing dat ziekteverwekkers of omgevingsfactoren in de stal de luchtwegen van het kalf aantasten. Hoest in de stal is dus zeker niet zo normaal!

Pneumonie van een verkoudheid onderscheiden louter op basis van parameters als koorts, hoest, snotneus of versnelde ademhaling is quasi onmogelijk. De snelscanlongecho is hierbij de enige haalbare methode om de dieren met pneumonie betrouwbaar te detecteren. Dit laat toe om enkel de dieren met pneumonie te behandelen en niet langer de hele groep, waardoor minder antibiotica gebruikt moeten worden.

Longechografie is aangewezen

Longechografie is de techniek bij uitstek om een longletsel in beeld te brengen. Draagbare toestellen met een rectale probe, die gebruikt worden voor drachtdiagnose bij rundvee, zijn ook geschikt om pneumonie te detecteren. Aan de UGent werd de qTUS-techniek (quick thoracic ultrasound) of snelscanlongechografie ontwikkeld. Hiermee is het mogelijk om, zonder de dieren te scheren, binnen de 1-2 minuten de diagnose van pneumonie betrouwbaar te stellen (figuur 2). De behandeling kan afgesteld worden op het individuele kalf en dieren kunnen opgevolgd worden tot ze terug gezond zijn. Bij een uitbraak van Mycoplasma bovis kan zo’n selectieve behandeling het antibioticagebruik met meer dan 60% verlagen!

Is staalname het geld waard?

Nadat een respiratoire uitbraak vastgesteld werd en een evaluatie van de ernst ervan gedaan werd via een longecho, moeten de ziekteverwekkers geïdentificeerd worden door staalname. Een gerichte aanpak (pathogeenspecifiek) is hierbij, net als bij mastitis, economisch het meest efficiënt. Vlaamse laboratoria, zoals DGZ Vlaanderen, hebben een zeer uitgebreid aanbod aan gevalideerde testen voor luchtwegpathogenen tegen aanvaardbare prijzen. Staalname is zo dus zeker zijn geld waard!

De PCR-test, die gelijktijdig de 7 hoofdziekteverwekkers detecteert, wordt het meest gebruikt. PCR-onderzoek en bacteriologisch onderzoek worden bij voorkeur uitgevoerd op een longspoelsel (nBAL), eerder dan een diepe neusswab. Daarnaast kan je de actuele situatie over het voorkomen van luchtweginfecties opvolgen op de website van de Griepbarometer (DGZ en UGent). Dit laat toe om tijdig preventieve maatregelen, zoals vaccinatie of aangescherpte bioveiligheidsmaatregelen, toe te passen.

Bij eerder seizoensgebonden virale infecties, zoals bRSV of pinkengriep, hoort een aangepast vaccinatiebeleid. Ook is het niet steeds nodig om antibiotica in te zetten bij een zuiver virale uitbraak. Mycoplasma bovis (al dan niet met een virus of Pasteurellaceae ) moet gericht aangepakt worden. Als er enkel Pasteurellaceae ( Pasteurella multocida , Mannheimia haeomytica of Histofilus somni ) worden gevonden, zijn er 2 mogelijke verklaringen. De primaire verwekker (het virus of mycoplasma) van de uitbraak werd gemist door laattijdig bemonsteren, of andere elementen, zoals weerstand verlagende factoren of stalklimaat, spelen een rol. Als enkel Pasteurellaceae worden gedetecteerd, moeten het biestmanagement en het stalklimaat dringend onder de loep genomen worden.

Zelf het stalklimaat inschatten

In de workshops leerden de veehouders zelf het stalklimaat evalueren en werden 2 grote problemen rond stalklimaat besproken. Het eerste is koudestress, de combinatie van omgevingstemperatuur en luchtsnelheid, die als ‘tocht’ ervaren wordt. De gevoelstemperatuur van 10 °C kan bijvoorbeeld veel lager liggen als de luchtsnelheid hoog is of als de dieren nat zijn. Het tweede probleem in stallen is opstapeling van vervuilende stoffen zoals ammoniak en H2S, maar ook fijn stof. Het gehalte fijn stof in kalverstallen in Vlaanderen blijkt gemiddeld 5 keer hoger dan de EU-limiet voor de mens.

Onderzoek van de UGent toonde aan dat pneumonie bij kalveren gelinkt kan worden aan fijn stof in de stal, net zoals ammoniak en luchtsnelheid. Factoren zoals totaal kiemgetal, CO2 of omgevingstemperatuur konden dan weer niet gelinkt worden aan pneumonie in dit onderzoek.

Meer ventileren vormt een oplossing voor de opstapeling van stalluchtpolluenten, maar verhoogt wel het risico op koudestress. Omgekeerd zorgt het dichthouden van de stal voor een betere bescherming van de kalveren, maar ook voor een stijging van stalluchtpolluenten.

Een goede balans vinden kan, want een stal bestaat uit meerdere microklimaten. Door de risico’s op de verschillende plaatsen in de stal in te schatten kan men de gevoeligste dieren op de meest geschikte plaats zetten.

Onderschat probleem

In de workshops leerden de rundveehouders dat pneumonie een sterk onderschat probleem is met grote economische gevolgen. De nieuwe kennis en praktische innovaties maken echter duidelijk dat er iets aan gedaan kan worden, beter vandaag dan morgen!

Thomas Lowie, Stan Jourquin, Bart Pardon (UGent) en Zyncke Lipkens (DGZ)

Meer info: www.pneumonee.be en info@pneumonee.be