Voor de onverdoofd chirurgische castratie bij biggen is er niet één alternatief dat het beste is
Het proces in de EU om naar alternatieven voor chirurgische castratie in de varkenshouderij te evolueren, is onomkeerbaar. Een gecoördineerde actie is echter broodnodig, zo blijkt uit een grootscheeps IPEMA-onderzoek. “Maar zo is er vandaag niet één beste alternatief voor onverdoofde, chirurgische castratie bij biggen”, zegt onderzoeker Marijke Aluwé, die vanuit ILVO deel uitmaakt van de onderzoeksgroep IPEMA.
In december 2010 werd de ‘Europese verklaring over alternatieven voor chirurgische castratie van varkens’ ondertekend, waarbij de belanghebbenden zich engageerden om tegen uiterlijk 1 januari 2018 niet langer chirurgisch te castreren.
Op dat ogenblik zouden zeugenhouders moeten overschakelen naar het houden van intacte beren of immunogecastreerde beren. We zijn intussen 2020 en de startdatum werd telkens verlegd. Het is vandaag onduidelijk of en wanneer het van start gaat omdat de randvoorwaarden nog niet zijn ingevuld.
Immunocastratie
Omdat fysieke castratie aan alsmaar heviger kritiek onderhevig is, zijn varkenshouders en brancheorganisaties al langer op zoek naar andere methodes om - bijvoorbeeld - de ongewenste berengeur te bestrijden. Sinds 1998 wordt zo al in Australië en in Nieuw-Zeeland vaccinatie tegen berengeur toegepast.
Die immunocastratie is een alternatieve methode die zorgt voor onderdrukking van de testikelgroei bij het varken, waardoor berengeur kan worden voorkomen. Uit onderzoek blijkt dat inenting een net zo betrouwbare methode is als fysieke castratie. Het vlees is vrij van geur en veilig te consumeren.
Binnen Europa werkt IPEMA (een groep van wetenschappers en belanghebbenden die betrokken zijn bij de productieketens van varkensvlees) aan een geïntegreerde oplossing voor de ontwikkeling van alternatieven voor de chirurgische castratie van biggen, namelijk de intacte beren en de immunocastratie.
Belang van het gewenste vleesproduct en de marktvraag
Onlangs werd hierover een webinar gehouden, bijgewoond door 300 geïnteresseerden uit 30 landen. Het thema hiervan was de stand van zaken en praktische oplossingen voor de castratie van biggen. Eén van die deelnemers is ILVO-onderzoeker Marijke Aluwé van het Varkensloket, daarin bijgestaan door Sarah De Smet.
“Er is echter niet 1 beste alternatief voor onverdoofd chirurgische castratie bij biggen”, zegt ILVO-onderzoekster Marijke Aluwé. Afhankelijk van het gewenste vleesproduct en de marktvraag, zijn zowel immunocastratie, als verdoofde chirurgische castratie, als niet castreren in combinatie met werkbare berengeur-detectietools valabele opties die in Europa naast elkaar kunnen bestaan.
Berengeur bij 4 % van intacte beren
Dierenwelzijn is heel belangrijk, maar het gaat in alternatieven voor onverdoofde castratie van varkens in Europa nog meer over berengeur. Die onaangename geur of smaak in varkensvlees of -vet vindt men bij circa 4 % van de intacte beren. Om die ongewenste geur of smaak te vermijden en bijkomstig ook het agressief en seksueel gedrag dat beren kunnen vertonen, werden mannelijke biggen tot voor kort standaard (onverdoofd) gecastreerd. Zoals hierboven aangegeven ligt die praktijk meer en meer onder vuur.
“Als antwoord op die bezorgdheden engageerde de Europese varkenssector zich om er vanaf 2018 mee te stoppen, op voorwaarde weliswaar dat een aantal praktische en economische knelpunten bij het werken met intacte beren, immunocastraten of het toepassen van verdoving en/of pijnbestrijding opgelost zouden worden”, aldus Marijke Aluwé.
Twee keer vaccineren
Zoals bekend, is die deadline intussen verstreken en worden in een aantal Europese landen, waaronder in Vlaanderen, in mindere of meerdere mate de intacte beren gehouden. Als 1 van de enige regio’s in Europa maakte Vlaanderen bovendien ook deels de overstap naar immunocastratie.
Bij immunocastratie wordt een vaccin 2 keer in het dier geïnjecteerd om de productie van steroïden door de teelballen te stoppen. Dit resulteert in het elimineren van de berengeur en berenachtig gedrag. Met voldoende tijd tussen de 2 vaccinatie en het slachten kunnen kwantiteits- en kwaliteitsproblemen op het vlak van bijvoorbeeld vet, zoals bij intacte beren, worden tegengegaan.
In andere Europese landen staan we nog maar aan het begin van de zoektocht naar alternatieven. Precies om het delen van kennis en ervaringen binnen de EU te bevorderen, werd de COST IPEMA-actie in het leven geroepen. “Daarin werden kennis en standpunten uitgewisseld op het vlak van voeding, welzijn, genetica, reductie en detectie van berengeur, vleeskwaliteit en consumentenacceptatie.”
Stappen gezet in detectie berengeur
De belangrijkste bevindingen werden gepresenteerd in een online slotconferentie. Een belangrijke randvoorwaarde voor de varkenssector om over te schakelen naar intacte beren, was de ontwikkeling van vlugge detectiemethodes voor berengeur in slachthuizen.
Op dat vlak is veel vooruitgang geboekt. “Sensorische detectie van berengeur door mensen wordt al met succes toegepast in slachthuizen over heel Europa. Een blijvend aandachtspunt daarbij is echter de selectie en training van de ‘neuzen’. Daarom is het goed nieuws dat recent in Denemarken een instrumentele detectiemethode ontwikkeld werd voor skatol en androstenon, twee chemische componenten van berengeur. Marijke Aluwé (ILVO): “Deze methode ziet er veelbelovend uit en zou voor een versnelling kunnen zorgen in de omschakeling naar intacte beren.”
Stressreductie en genetische selectie
Om berengeur bij intacte beren te vermijden, zijn voederstrategieën en management gericht op het reduceren van stress succesvol. Ook genetische selectie is mogelijk en kan het eenvoudigst toegepast worden bij de berenlijn. Een aantal ‘laag-berengeur’ lijnen zijn al op de markt gebracht. Test een karkas aan de slachtlijn toch positief op berengeur, dan is inmenging van het vlees in verwerkte vleeswaren mogelijk. Dat gaat tot 50% in sommige producten, al dan niet in combinatie met de juiste manier van kruiden of roken.
Vlees van intacte beren is magerder, het vet meer onverzadigd en dus zachter dan dat van bargen (gecastreerde mannelijke varkens). Daardoor is het minder geschikt voor bepaalde vleeswaren, zoals gedroogde hammen. Bijsturen via aangepast voeder is tot op zekere hoogte haalbaar. Daarnaast is genetische selectie naar een hoger intramusculair vetgehalte noodzakelijk.
Om tot slot agressief en seksueel gedrag bij intacte beren te beperken, zijn onbeperkt voederen en huisvesting in stabiele groepen met voldoende ruimte en natuurlijke verrijking (verstrooiing) goede maatregelen.
“Om bovendien ongewenste vroege dracht te voorkomen, worden intacte beren het best gescheiden van gelten. Selectie tegen ongewenst gedrag is mogelijk, maar is momenteel geen prioriteit in de veredelingsprogramma’s.”
Verschillende alternatieven
De belangrijkste conclusie tijdens de online slotconferentie van IPEMA was dat de verschillende alternatieven naast elkaar kunnen én moeten bestaan. Er zijn immers kwaliteitsverschillen tussen bargen, intacte beren en immunocastraten.
Die verscheidenheid laat toe om in te spelen op de verschillende kwaliteitseisen op de markt. “Een voorbeeld: voor hoog kwalitatieve Spaanse hammen zoals Iberico heb je vleesvarkens nodig van meer dan 140kg, de kwaliteitsvereisten haal je niet met intacte beren”, zegt Marijke Aluwé van het ILVO.
Om de alternatieven verder van de grond te krijgen in Europa zijn nog meer inspanningen nodig. Onder meer de huisvesting, selectie, het management, de vleeskwaliteit en de voederstrategie bij intacte beren moeten verder geoptimaliseerd worden. Een gezamenlijke aanpak door alle ketenpartners is noodzakelijk.
Hand in hand samenwerken
“Alle actoren in de keten moeten hand in hand werken, zodat de geleverde inspanningen op dat ene niveau niet te kort worden gedaan door het uitblijven van actie of tegenactie op het andere niveau. Ze moeten het eens worden over een compromis tussen prestatie en kwaliteit en de kosten en de baten van het gekozen alternatief op een eerlijke manier delen”, besluiten IPEMA-wetenschappers.
