Startpagina Biolandbouw

Bioforum-voorzitter Alexander Claeys: ‘Biolandbouw komt traag op gang, maar mag geen infuuslandbouw worden’

Over biologische landbouw valt veel te vertellen. Het blijkt een goede weg om vanuit te gaan, aangezien het zowel voor het milieu als voor de mens vele voordelen heeft. De consument weet het, en de vraag stijgt. Toch is het niet evident voor de Belgische landbouw om die vraag bij te houden. We brengen de inzichten van Bioforum-voorzitter Alexander Claeys.

Leestijd : 9 min

W e ontmoeten voorzitter Alexander Claeys bij hem thuis, een groene plek waar we toch een vleug van een historisch landbouwbedrijf kunnen merken. “Goed gegokt. Het gaat om een ex-landbouwbedrijf, gebouwd in 1750. In 1982 richtte ik samen met enkele vrienden de coöperatieve kaasmakerij Het Hinkelspel op. En daar zijn 3 zaken belangrijk: smaak - we maken de kaas nog steeds met rauwe melk - het coöperatief samenwerken en het werken met biologische melk.”

Claeys zette zich hier 40 jaar voor in. Hij stopte ermee in 2020, en werd in dat jaar voorzitter van BioForum. Hij nam toen de fakkel over van Kurt Sannen. Ondertussen gaat het bedrijf verder in dezelfde lijn. Momenteel werken er zo'n twintigtal mensen. Naast de productie in Sleidinge baten ze ook de Lousbergmarkt in Gent uit, een overdekte markt waar lokale coöperatieven hun producten aan de man brengen.

Nu spreekt Landbouwleven echter met hem over de laatste ontwikkelingen in de biologische landbouw.

LBL “Wat zijn de belangrijkste trends de laatste vijf à 10 jaar in de biologische landbouw?”

AC: “De verkoop en de omzet in bio stijgen. Dat was ook het geval in 2021. Dat is deels te wijten aan de corona-crisis: mensen eten meer thuis en hebben meer aandacht voor voeding. We kunnen dus zeker niet klagen over de consument, want die is nieuwsgierig naar bio. De meeste verse bio wordt ook nog lokaal verkocht, slechts een klein deel bio – en dan vooral verwerkte producten – is bestemd voor het buitenland.

De biolandbouw zelf – de aanbodzijde dus – volgt echter de vraag niet. Bio-landbouw evolueert in Vlaanderen nogal traag. Dat hoeft ook niet snel, maar het is niet in verhouding met de vraag. Ik denk niet dat je hier van een trend kan spreken, maar eerder van een rustige structurele omschakeling, die de laatste 5 jaar versneld is.

Is er veel interesse van boeren om naar biologische landbouw om te schakelen of om te willen starten in bio?

Als we de ambitie zouden uitspreken met betrekking tot meer landbouwareaal, dan moeten we zoeken naar mensen die willen omschakelen. Nieuwe landbouwgrond aanboren, is niet meer mogelijk, zeker niet met al die perikelen rond MAP en PAS. Er zijn verschillende manieren om de omslag te versnellen. Premies voor omschakeling zijn belangrijk, maar ook informatie en advies.

Biolandbouw is helemaal anders dan conventionele landbouw. Bij biolandbouw laten we de plant het voedsel zoeken, terwijl de klassieke landbouw eerder infuuslandbouw is geworden. De mens geeft bemesting en gewasbescherming… en dat is ontstaan omdat sinds de Tweede Wereldoorlog er hard ingezet werd op voedselzekerheid en industriële landbouw. Er is een nog steeds een enorme perceptiekloof tussen bio en conventioneel, wat heel veel vooroordelen blijft genereren. We moeten meer inzetten op onderwijs, zodat de volgende generatie boeren tenminste weet wat biologische landbouw is. We moeten hun er inzicht in geven en hen enthousiasmeren voor de sector. Momenteel is dat aanbod zeer bedroevend. Begrijp me niet verkeerd: ik ben niet tegen conventionele landbouw. Ik geloof dat beide naar elkaar toe kunnen groeien.

Ik denk dat we daar ook naartoe gaan als je de strenge eisen vanuit Europa bekijkt voor conventionele landbouw.

Dat is waar, maar het moet wel van de boeren zelf komen. Ze moeten ervan overtuigd zijn dat het verdienmodel rond bio interessant wordt. De prijszetting en de marges zijn beter, dat wordt heel duidelijk nu met de crisis in de varkenssector. Bio is een groeiende nichemarkt, die zich ook in Vlaanderen verder ontwikkelt, zij het schoorvoetend in vergelijking met bijvoorbeeld Wallonië. We zien dat het in omringende landen enorm groeit.

Heeft het ook iets te maken met het feit dat het 2 à 3 jaar duurt om te kunnen omschakelen?

Je bent inderdaad 3 jaar onzeker op financieel vlak, maar ook naar teeltmethodes toe is het een heel andere manier van benadering. De wetgeving is inderdaad streng, maar toch is het belangrijk dat het lastenboek wordt gevolgd.

Anderzijds, als je zegt dat je voor bio gaat en dus kiest voor die 3 jaar omschakeling, ben je zeker van de intrinsieke motivatie van de landbouwer. Dat is minder het geval moest de omschakeling slechts 1 jaar duren. De omschakelingspremie is een belangrijke hefboom en achteraf is er ook de voortzettingspremie. Samen met de ecoregelingen maakt dat al een interessante cluster voor omschakeling. De biolandbouw mag echter geen infuus landbouw worden. Die premies zijn een stimulans, en niet de reden om biologisch te boeren.

Hoe staat de consument momenteel tegenover bio?

Er is een kern van consumenten die bio aankoopt en die gemiddeld 350 euro per jaar besteedt. Het aanbod in de winkelrekken is wel sterk gestegen en stijgt nog steeds. Als je de omzet van bio bekijkt, dan zit de grootste stijging nu vooral in de retail. De nieuwe consument besteedt wel gemakkelijker meer aan biobasisproducten, zoals eieren en melk, in vergelijking met andere producten. Nu zitten we echter in een situatie waarin de prijzen stijgen. We moeten dus afwachten of die consumenten wel blijvend voor die producten kiezen.

Hoe zou je de verkoop in bio het best verhogen?

Daar denken we nog over na. Je ziet nu ook al in Frankrijk en in Denemarken dat de aankoop van bio verplicht is voor een deel van het voedsel in de foodservice van de overheid. Dat is een enorme hefboom, en niet alleen qua kennismaking en mentaliteitsverandering bij de consument. Als hierdoor het aanbod stijgt, en als dat ook nog eens van lokale productie moet komen, dan ziet het er goed uit. Het is niet de bedoeling dat bio via de goedkoopste deal vanuit het buitenland komt.

We merken ook dat door de groei in de verwerking en in de verkoop de boeren uitgenodigd worden om meer te produceren en om het areaal aldus te vergroten. De communicatie tussen de verschillende schakels in de keten is daarbij heel belangrijk, net als faire prijzen en afspraken tussen bijvoorbeeld verwerkers en boeren. Er is voorlopig sprake van een vraagmarkt en dus speelt de retail ook een bijzondere rol om de consument te blijven stimuleren. De retail moet haar verantwoordelijkheid nemen: ze moeten de bio-producten ook echt naar voor schuiven en promoten.

Het hangt allemaal een beetje samen. We kunnen moeilijk alleen de landbouwers laten omschakelen als de verwerkers niet mee willen. Het is goed dat de consument nu naar bio vraagt. Dat is een comfortabele situatie: wat we produceren, wordt ook verkocht. We proberen die situatie te behouden, door onder andere campagnes te organiseren om consumenten te overtuigen om bio te kopen. Dat doet Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (VLAM) met eigen en Europese middelen. Zowel VLAM als de overheid, als BioForum en de landbouworganisaties werken nu meer en meer samen in die richting.

Hoe zie jij de rol van BioForum om de biologische landbouw meer uit te bouwen?

BioForum is het platform waarop alles samenkomt rond bio. In feite zijn we de landbouworganisatie voor bio. We verzorgen bijvoorbeeld de communicatie in de keten. Wij willen samen met de boerenorganisaties tot een soort gezamenlijk standpunt komen om bio te stimuleren, dat we naar het beleid toe kunnen communiceren. Nu zijn vooral MAP en PAS belangrijk: we willen bio daarin beschermen, want het zal ons ook parten spelen. We werken daarom samen met experten. We zijn een open transparante organisatie. Ons bestuur bestaat uit 3 boeren, 3 verwerkers en 3 retailbedrijven en uit de controleorganismen. Onder de boeren is er zowel een CSA-bedrijf (plukboerderij), als een groot melkveebedrijf. De retail wordt vertegenwoordigd door de kleinere biowinkel, maar ook door BioPlanet.

Die (bio-)diversiteit is belangrijk, maar maakt het ook complex om standpunten in te nemen die door iedereen gedragen worden. Zo kan grootschaligheid moeilijk zijn voor leden die kleinschalig werken, maar daar kan wel transparant over gediscussieerd worden. Iedereen heeft zijn ideeën over thema’s, maar we willen in het algemeen dat biolandbouw sterk staat, en dat de biolandbouwer trots is op wat hij doet.

Hoe sta je tegenover agro-ecologie? Bio is immers heel strikt.

Agro-ecologie is een van de basisprincipes in bio. Bio is in die zin inspirerend geweest voor de gangbare landbouw. Vanuit Europa bestaat de druk voor minder pesticiden, en dat is afdwingbaar. Er is een lastenboek waaraan de boer zich moet houden. Als je je als bioboer hier niet aan kunt houden, dan stopt het verhaal voor jou als biolandbouwer. Agro-ecologie is een waarde waarnaar boeren kunnen streven, maar het is niet juridisch afdwingbaar.

Denk je dat een apart label voor agro-ecologie nuttig zou zijn?

Dat zit er wel aan te komen. Als je echter al die principes rond agro-ecologie doorvoert, dan denk ik dat het nog strenger is dan bio. De eisen voor goed en gezond grondbeheer zijn erg hoog. De focus ligt bij agro-ecologie niet enkel op economische efficiëntie op korte termijn, het is de natuurlijke weerstand van de bodem die centraal staat. We gaan er wel vanuit dat de bioboer zoveel mogelijk met de natuur werkt en dus ook met de bodem. Europa geeft ook aan dat we moeten zorgen voor de natuur en geeft duidelijk aan dat biolandbouw daarbij de geschikte partner is. De focus mag echter niet alleen liggen op de landbouwsector. Dat is nu echter dikwijls wél het geval, en dat terwijl veel natuur wordt omringd door steden en snelwegen. Biolandbouw is een belangrijke factor in de ommezwaai naar een gezondere leefomgeving in samenspraak met meer natuur.

Kiezen landbouwers vooral om lokaal te verkopen in plaats van voor de supermarkt?

Mijn indruk is dat er veel rechtstreeks wordt verkocht, via hoevewinkels of organisaties zoals Boeren en Buren. Dat vind ik heel goed, maar het probleem hierbij is dat boeren commercieel inzicht dienen te krijgen om dit goed te doen. Het zou goed zijn dat ze hun verdienmodel divers zouden maken, zodat hun bedrijf op verschillende poten kan staan, door afzet via een verwerker en via thuisverkoop bijvoorbeeld. Door op die manier hun bedrijf te runnen worden ze minder afhankelijk van 1 afnemer en krijgen ze meer zicht op de markt.

Voor ons is het belangrijk dat de boeren in contact komen met heel de keten. Daarom organiseren we naast bedrijfsnetwerken ook momenten waarbij verschillende schakels van de keten samenkomen. Boeren begrijpen het best ook hoe het komt dat een verwerker of retail problemen heeft, en omgekeerd kunnen verwerkers en retail ook inzicht krijgen in de problematiek van de landbouwer. Op die manier ontstaat een goede samenwerking waarin vanzelf een positieve vibe ontstaat. Nu staan ze vaak nog te veel lijnrecht tegenover elkaar.

Denk je dat biolandbouwers nog vaak te romantisch over de stiel denken?

Ja, maar dat is niet enkel het geval bij biolandbouwers. Bij mijn weten zijn boeren gepassioneerde stielmensen, die daarnaast ook gedreven worden door rendabiliteit. Het digitale komt op en precisielandbouw komt dus ook op. Dat hoort nu eenmaal bij de toekomst van de landbouw en dus ook van de biolandbouw. Grote, hoogtechnologische machines zijn er ook in biolandbouw nodig, zoals melkrobots en mechanische onkruidbestrijding bij akkerbouw.

Maar dat kan toch ook met respect voor de bodem?

Inderdaad, de machines moeten wel gebruikt worden in functie van de opbrengsten, maar met respect voor de bodem. Door bijvoorbeeld in te zetten op een lage bandenspanning en correcte snelheden, kunnen zowel bio als conventionele landbouw zorg dragen voor de bodem. Bij biotuinbouw werken we bijvoorbeeld met vaste rijbanen.

Wat zijn de voornaamste knelpunten voor bio in veeteelt en akkerbouw?

Voor veeteelt zitten we in het kader van de stikstofemissies met het probleem van verplichting van vrije uitloop voor bio. Dit kan ons parten spelen, tenzij bio een uitzondering krijgt op basis van grondgebondenheid voor eenheden vee per ha. Voor het moment hebben we geen bedrijven die hier in de problemen zouden zitten.

Akkerbouw is fragieler naar afzet, het aanbod moet worden afgestemd op de vraag. Grote omschakelaars kunnen de markt verstoren. Ook hier is er momenteel geen probleem.

We zien een toenemende interesse voor ontwikkeling van werktuigen en voor oplossingen voor mechanische onkruidbestrijding bij de constructeurs van landbouwmachines

Staat BioForum achter het bio-actieplan?

De besprekingen met de overheid zijn nog in volle gang. We vinden het jammer dat de ambitie van 25% areaal bio verdwenen is, maar we beseffen dat het moeilijk haalbaar was voor Vlaanderen. Wij denken wel dat 5% haalbaar is. De landbouw zal misschien wel vrij intensief blijven, maar we kunnen wel streven naar meer bio-omzet.

Marlies Vleugels

Lees ook in Biolandbouw

Granennetwerk van Brouwerij 3 Fonteinen wint BioVLAM

Akkerbouw Op 23 september werd de BioVLAM uitgereikt aan Brouwerij 3 Fonteinen voor het lanceren van een biogranennetwerk in het Pajottenland. Deze award, een initiatief van de biosector in samenwerking met VLAM, bekroont een gepassioneerde en innovatieve bio-ondernemer.
Meer artikelen bekijken