Varkensboeren in het stikstofverhaal

Om de uitstoot van stikstof in landbouwbedrijven te beperken, maakte de Vlaamse regering eerder dit jaar het stikstofakkoord bekend. Hierin staat onder andere dat maar liefst 40 van de meest vervuilende, de zogenaamde ‘rode’ bedrijven, verplicht zullen moeten sluiten tegen 2025. Daarnaast moet het aantal varkens in Vlaanderen tegen 2030 met 30% gereduceerd worden.

Vlaanderen voorziet een budget van 200 miljoen euro voor de opkoopregeling van de boerderijen. Naast de 40 landbouwbedrijven die verplicht moeten sluiten, krijgen ruim 900 landbouwbedrijven, met een uitstoot groter dan 0,5 impactscore op de natuur, de kans om tegen 2025 vrijwillig te stoppen tegen vergoeding.

Al deze sluitingen en de 30 % reductie van varkens worden berekend op basis van uitstootcijfers uit 2015. Volgens Guy Seurynck, zaakvoerder van het Ledegemse Voeders Seurynck, een veevoederbedrijf met eigen varkens, is referentiejaar 2015 geen correcte weergave van de huidige realiteit. “Die cijfers zijn gebaseerd op dierenaantallen van toen, waar geen rekening wordt gehouden met latere investeringen van luchtfilters en reeds gestopte bedrijven”, zegt Guy Seurynck.

Om te begrijpen wat het probleem juist is, moeten we eerst weten wat stikstof is en wat het doet. In volgende video vatten we het kort even samen.

De ‘rode’ bedrijven die moeten stoppen zijn vooral degene die vlakbij een natuurgebied liggen. Volgens Guy Seurynck is dit niet correct omdat meer dan de helft van de stikstof die neervalt op Vlaanderen uit het buitenland komt. “Ten opzichte van cijfers uit referentiejaar 2015 wil men 30% reductie, maar dat cijfer is op totaalniveau en niet op bedrijfsniveau. Als je 10 stallen hebt en je breekt daarvan 3 stallen af, dan heb je ook 30 % reductie.”

In onderstaand audiofragment vertelt oprichter van landbouwadviesbureau DLV en strategisch adviseur binnen de landbouw Dirk Coucke hoe de selectie van de ‘rode’ bedrijven is ontstaan.

60% reductie

Alle varkensstallen sinds bouwjaar 2000 of later zijn uitgerust met luchtwassers om de ammoniakuitstoot te beperken. Alle oudere stallen, die hiermee nog niet uitgerust zijn, moeten op stalniveau hun uitstoot van ammoniak inperken tot 60 %. Dit kan door ofwel te investeren in een luchtfilter ofwel door de stallen af te breken.

“Op Belgisch vlak zijn we vandaag 220% zelfvoorzienend en een groot deel van het varkensvlees gaat naar het buitenland”, vertelt Guy Seurynck. “Je zou je kunnen afvragen of al die export van varkensvlees wel nodig is, maar de vleesetende Belgen zijn de beste stukken vlees gewoon: varkenshaasje, koteletjes, hesp… Waar we dan weer niet zo snel naar zullen grijpen zijn varkensoren, -poten, -organen en noem maar op. Deze stukken vlees gaan naar het buitenland. “Dat grote exportaandeel van varkensvlees is dan wel belastend voor het milieu, maar net dat zorgt voor een groot deel van de winst!”

Alles hangt ook af van de consumptie van vlees. Veel gezinnen eten nu 4 dagen op 7 vlees, waar zij in het verleden elke dag vlees consumeerden.

Mentale en financiële gevolgen

Waar ook rekening mee moet worden gehouden is het mentale aspect. Voor zowat alle boeren is hun boerderij hun levenswerk. Waar zij jaren in hebben geïnvesteerd en met passie in hebben gewerkt. Dat wordt de boeren met een ‘rood’ bedrijf samen met hun huis ontnomen, terwijl zij vaak nog leningen moeten afbetalen. Of dit alles financieel haalbaar is, zal enorm afhangen van de vergoeding die deze boeren zullen krijgen van de overheid om te stoppen.

“Die vergoeding is slechts een pleister op de wonde”, vindt Guy Seurynck. Hij vreest dat het beroep van de varkensboeren binnen Vlaanderen in gevaar is. Veel varkensboeren die vandaag een ‘groen’ bedrijf hebben zullen rond 2040 op pensioen gaan. “De kinderen van varkensboeren, die het nu enorm moeilijk hebben, zullen nooit de zaak willen verderzetten. Hierdoor zullen ook de Vlaamse varkensbedrijven met een lage ammoniakuitstoot moeten stoppen omdat er geen opvolging is.”

Tegen 2030 zal naar schatting de helft van de varkensbedrijven van vandaag nog actief zijn. Als de situatie voor de varkensboeren die zullen overblijven financieel rendabel blijft, is er geen extra probleem. Veel hangt er van af of zij voldoende financiële compensaties zullen krijgen voor hun exportverlies.

Als de steunmaatregelen onvoldoende blijken, loopt Vlaanderen het risico dat het aantal varkensbedrijven nog meer zal afnemen na 2030. Volgens Guy Seurynck zal importeren dan sowieso noodzakelijk zijn. Varkensvlees uit het buitenland mag echter in België binnenkomen zonder dat het aan dezelfde normen moet voldoen. Waar het niveau van dierenwelzijn en de kwaliteitsnormen op varkensvlees in België beide zeer hoog liggen, heeft België op andere land veel minder zicht.

Getuigenis van Joke en Emile

Varkenshoudster Joke Coucke (43) en beginnende varkenshouder Emile Verhelst (21) getuigen met hun visie op de situatie.

Joke: “De oudere stallen van pakweg 30 jaar of ouder moeten, tenzij ze worden aangepast naar de nieuwe normen, sowieso worden afgebroken binnen 8 jaar. Op oude stallen een nieuwe investering doen is niet haalbaar. Dan moet je wel aan nieuwbouw doen. De dure luchtfilters zijn misschien wel af te betalen, maar dan zal het afhangen van de prijs van de varkens. Zoals die nu is, zal dat niet lukken.”

“Nu maakt een varkensboer ook verlies aan ‘ongezonde varkens’. Vroeger mocht je een varken met een gebroken poot meenemen naar het slachthuis om daar de zieke poot te verwijderen en het gezonde vlees wel nog te verwerken. Nu moeten zo’n varken meteen geëuthanaseerd worden.

Als de steeds strenger wordende Vlaamse normen voor verliezen zorgen, zullen ook de minst vervuilende varkenshouders hun stallen sluiten.”

“Als je aan schaalverkleining moet doen met 30 % én de prijzen van de varkens gaan evenveel omhoog, dan is er geen probleem en is de kous af” stelt Emile. “Maar nee, het varkensvlees moet betaalbaar blijven. Het moet aan alle eisen voldoen. De combinatie van reduceren qua hoeveelheid varkens en daarbovenop dan nog eens investeren is onmogelijk. Niemand zal investeren om vervolgens minder omzet te draaien.

De varkenshouderij is al jarenlang aan het slinken en velen sluiten hun landbouwbedrijf al zonder dat er een stikstofdossier van kracht is. De varkenshouder is nu gemiddeld 58 jaar en gaat dus binnen enkele jaren al met pensioen. Als de Vlaamse regering nu gewoon eens 10 jaar zou wachten, dan zou het aantal varkensbedrijven vanzelf met minstens 10 % minderen, zonder dat jonge boeren hiervoor zouden moeten gestraft worden.

De landbouwbedrijven die vrijwillig sluiten, worden dan wel per varken uitbetaald, maar op lange termijn zijn je dieren weg! Zo verdwijnt ook je inkomen, terwijl je je leningen wel nog moet afbetalen. De vergoeding is slechts een druppel op een hete plaat.

Het is oneerlijk dat de industrie en de transportsector meer mogen uitstoten dan de landbouwbedrijven. Als er in de toekomst meer getransporteerd zal worden uit het buitenland, zit de kans er volgens mij dik in dat het vlees dat hier geconsumeerd zal worden, niet in orde is. Met alle gevolgen van dien.”

Conclusie

Tegen 2030 of zelfs 2040 zal ruim de helft van de varkensbedrijven stoppen. Ofwel om pensioenredenen, ofwel uit verplichting wegens te hoge ammoniakuitstoot. Nu produceren we 2 keer meer dan we zelf opeten. Of de Vlamingen in de toekomst het verschil in het varkensvlees op hun bord zullen merken valt af te wachten. Maar hoe dan ook zal de Vlaamse hoeveelheid export van varkensvlees enorm verminderen.

Bert Lietaer, student Arteveldehogeschool